O’quv-uslubiy majmua O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2020 yil 14-avgustdagi № bd-5110100 02 bilan tasdiqlangan falsafa fanidan namunaviy dastur asosida ishlab chiqilgan

Imkoniyat va voqelik. Imkoniyat va voqelik kategoriyalarida borliqning o’zgaruvchanligi, dinamikasi, uning o’zgarish tendentsiyalari o’z aksini topadi. Imkoniyat rivojlanishning obyektiv tendentsiyalarini aks ettiradi, u qonuniyat, zaruriyatga, o’zgarayotgan narsaning muhim tomonlariga muvofiq yuzaga keladi. SHuningdek, Imkoniyat – narsaning uning tugallanmagan, potentsial rivojlanishidagi obyektiv mavjud bo’lgan va ichdan belgilangan holatini aks ettiruvchi falsafiy tushuncha.

Voqelik – amalga oshgan, aktuallashgan borliqni tavsiflovchi falsafiy kategoriya: voqelik amalga oshgan imkoniyat hisoblanadi.

Voqelik tushunchasi ikki ma’noda ishlatiladi. Birinchidan, voqelik – bu mavjud borliq, biz yashayotgan dunyo, uning ongimizdagi in’ikosidir. Voqelik tushunchasi ayrim predmetning borlig’iga ham tegishlidir. Bu ma’noda u obyektning holatini tavsiflovchi mazkur lahzadir. Ikkinchidan, voqelik ro’yobga chiqqan imkoniyat sifatida tavsiflanadi. Bu ma’noda voqelik tushunchasi imkoniyat kategoriyasining nisbatdoshi hisoblanadi. Ular bir-biriga o’tuvchi qarama-qarshiliklardir. Imkoniyat potentsial, voqelik esa aktualdir. Imkoniyat – abstrakt va mazmun jihatidan qashshoq tushuncha. Voqelik – muayyan va mazmunan boy tushuncha, chunki u ko’p sonli xossalar, individual betakror jihatlarni o’z ichiga oladi.

Real va formal, abstrakt va muayyan imkoniyatlar farqlanadi. Real imkoniyat imkoniyatni voqelikka aylantirishi mumkin bo’lgan shart-sharoitlar mavjudligini anglatadi. Formal imkoniyat rivojlanishning tasodifiy omillari mahsulidir.

Kategoriyalar fikrlashning universal shakllari bo’lib, ularda obyektiv voqelikda mavjud bo’lgan umumiy aloqalar, xossalar va munosabatlar aks etadi;

Kategoriyalarda kishilik jamiyati ko’plab avlodlarining tajribasi va faoliyati mujassamlashadi. Bilish natijalari o’z aksini topuvchi tushunchalar va kategoriyalar bo’lmasa, bugungi kunda bilishning o’zi ham bo’lmas edi;

Kategoriyalar obyektivlik, muayyanlik, amaliyot bilan bog’liqlik, tarixiylik, o’zgaruvchanlik va h.k. xususiyatlar bilan tavsiflanadi.