O’quv-uslubiy majmua O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2020 yil 14-avgustdagi № bd-5110100 02 bilan tasdiqlangan falsafa fanidan namunaviy dastur asosida ishlab chiqilgan

Mazmun va shakl o’rtasidagi dialektik o’zaro aloqa quyidagi omillar bilan belgilanadi.

1. Mazmun va shakl bir-biri bilan uzviy bog’liq.

2. Mazmun va shaklning birligida mazmun etakchilik qiladi.

3. Mazmun va shaklning birligiga shaklning nisbatan mustaqilligi, faolligini nazarda tutadi.

Mazmun va shakl o’rtasidagi ziddiyat narsalar va hodisalarning o’zgarish, ularning boshqa narsalar va hodisalarga aylanish sabablaridan biri hisoblanadi.

Butun va qism; O’zaro bog’langan soddaroq narsalardan tashqil topadigan har qanday predmetning murakkab to’zilishini ifodalovchi falsafiy kategoriyalarning ayrim nisbatan ajralmas majmuani tashqil etadi. Predmetni (butunni) tashqil etuvchi narsalar uning qismlari hisoblanadi. Butunni tashqil etuvchi qismlarni birlashtiradigan bog’lanish predmetga yaxlitlik baxsh etadi, ya’ni butunga xos bo’lgan, lekin uni tashqil etuvchi qismlarga ularning tarqoqlik holatiga xos bo’lmagan integrativ xossalar va qonuniyatlar paydo bo’lishiga olib keladi. Qism butunga bog’liq bo’ladi, u butundan yangi xossalar oladi. Butun ham qismlarga, biroq ko’proq darajada – ular o’rtasidagi aloqaning xususiyatiga bog’liq bo’ladi.

Qismlar o’rtasidagi aloqaning xususiyati butunning sifat jihatidan aniqligini, uning yaxlitligini belgilaydi. YAxlitlik qismlarning shunday bir aloqasiki, unda butun qismlarining birligini ta’minlanadi, buning natijasida butun tizimlilik, uyushqoqlik xususiyatini kasb etadi.

Demak butun – narsa, hodisa va uni tashqil etgan qismlarning muayyan tartibda joylashuvi va o’zaro bog’langan yagonalikning ifodasi. qism – butun tarkibiga kiradigan, uning tarkibidagina o’z vazifasi (funktsiyasi)ni bajara oladigan alohidalik.