O‘quv qo‘llanma

Inson strategiyasi

			...		...
			...		...
			...		...
...	...	...	...	...	...	...
			...		...
...	...	...	...	...	...	...
			...		...

Tabiat holatlari
- inson Si strategiyasini tanlanganda unga tabiat Rj holatni qarshi qo‘ygandagi to‘lov miqdori.
Matritsaning elementi o‘yinchi Si echimga kelganda tabiatning r holatidagi to‘lovlar summasini belgilaydi. Agar Aij musbat bo‘lsa tabiatning Rj holatida o‘yinchining Si strategiyasini tanlashdan kelgan foydasini, manfiy bo‘lsa o‘yinchining tutgan zararini anglatadi.
Tabiat holatlari.

			...		...
...
...

Agar o‘yinlar matritsasi berilgan bo‘lsa ya’ni aij-lar barcha i va j lar uchun berilgan bo‘lsa, quyida o‘yinning eng yaxshi strategiyasini tanlash mezonlarini keltiramiz.

I. Laplas mezoni. Agar tabiat holatlarini yuzaga kelish ehtimollari ma’lum bo‘lmasa barcha holatlarni teng ehtimolli deb faraz etamiz va Si strategiyasini Sj strategiyadan yaxshiroq deymiz va Si>Sj deb belgilaymiz agar
bo‘lsa.
II. Vald mezoni. Pessimistik strategiyalarini tanlash, kamtarlik yo‘lini tutib o‘yin yuritish bo‘lib bu me’zon orqali quyidagicha strategiya tanlanadi:
Si>Sj deyiladi,
agar bo‘lsa.
III. Gurvits mezoni. Bu mezonda har bir Si strategiya uchun quyidagicha hisoblanadi:
bu erda,
oralig‘i biror qiymat bo‘lib agar hi>hj ,bo‘lsa Si>Sj deyiladi.
Faraz etaylik qaror qabul qilishni A, V, S, D, E besh varianti va tabiatning 3 varianti: I, II, III, berilgan bo‘lib yutuq qiymatlari quyidagicha berilgan bo‘lsin:

Variantlar	Holatlar
	I	II	III
A	2	3	5
V	1	3	5
S	0	7	2
D	9	0	0
E	3	3	3

Bu matritsa asosida A, V, S, D, E variantlarni biror tartibga keltirish mumkin, masalan, avval 5 variantdan eng yaxshisi tanlanadi so‘ng qolgan 4 variantning eng yaxshisi va hokazo.

Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, undagi sonlar shunday tanlanganki, Laplas mezoni bilan biror yaxshi variantni tanlash qiyin, chunki satrlardagi sonlar yig‘indisi o‘zaro tengdirlar.
IV Cevij mezoni. Bu mezon «qo‘ldan ketgan foydani» minimallashtirish usuli deyiladi. Bu mezonni qo‘llash uchun quyidagi formulani tuzamiz:
b _{i j =} a _{i j} _ max a _{k j ,}
va S _i > S_j deyiladi, agar minb _{i k} > min b _{j k} bo‘lsa.

3. 
   Tavakkalchilikni tahlil qilish usullari
   

Tavakkalchilikni taxlil kilish usullarini kuyidagicha:

1. 
   Statistik usul:
   
2. 
   Ekspert usul:
   
3. 
   Analitik usul.
   

Statistik usul yordamida uxshash faoliyat bilan shugullanadigan xujaliklarda kuriladigan zarar, uning darajalari va takrorlanib turish xollari urganiladi.
Ekspert usul yordamida tajribali tadbirkorlar fikri yigiladi, u kayta ishlanadi, menejer va mutaxasislarning anik tijorat operagiyalarida xavfning kutilish darajalari tugrisidagi fikrlari taxlil kilinadi.
Analitik usul extimollar nazariyasi, uyinlar nazariyasidagi matematik modellarni kullashga asoslanadi.
Tavakkalchilikni tahlil qilish menejment soxasidagi eng tez rivojlanib borayotgan professional faoliyat xisoblanadi. Garb firmalarining shtatida aynan shu xavfni kamaytirishga javob beruvchi tavakkalchilik buyicha lavozim mavjud. Ular firma raxbarlari bilan bir katorda xavf-tavakkalchilik buyicha karorlar kabul kilishda katnashadi va uning okibati uchun barovar javob beradi:

4. 
   Temir yo‘l transporti korxonasida korporativ risklarni boshqarish tizimi
   

"O'TY" AJda risklarni boshqarishning korporativ tizimini yaratish maqsadi tashqi va ichki tavakkalchiliklarning ta'siri sharoitida "O'TY" AJning strategik boshqaruv natijalarini optimallashtirish, "O'TY" AJning strategik rivojlanish dasturida nazarda tutilgan maqsadli ko'rsatkichlarga erishish va uzoq muddatli strategik qarorlar qabul qilishda tizimli yondashuvni ta'minlashdan iborat.

"O'TY" AJ korporativ risklarni boshqarish tizimi doirasida hal etiladigan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat:
1) potentsial xavf sohalarini aniqlash va xavfni oldini olish yoki kamaytirish imkoniyatlarini baholash;
2) ularning tizimli prognozlash va baholash asosida xavflarning oldini olish;
3) xatarlarni samarali boshqarishni ta'minlaydigan boshqaruv vositalari va mexanizmlarini yaratish;
4) "O'TY" AJ uchun xavfli vaziyatlarni oldini olish va yuzaga kelgan taqdirda zararni minimallashtirish bo'yicha chora-tadbirlar kompleksini ishlab chiqish va baholash;
5) aniqlangan xatarlarni bartaraf etish yoki kamaytirish bo'yicha ishlarni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan resurslarni aniqlash va belgilangan qoidalarga muvofiq ularning optimal taqsimlanishi;
6) xavfli vaziyatlardan oqilona foydalanish asosida risklarni boshqarish natijasida olingan qo'shimcha daromadlarni maksimal darajada oshirish.
"O'TY" AJ korporativ risklarni boshqarish tizimini joriy etish va faoliyat yuritishi amaldagi boshqaruv tuzilmasi doirasida rasmiy majburiyatlarni qayta taqsimlash asosida va risklarni boshqarish sohasidagi reglamentlarga muvofiq amalga oshiriladi. Temir yo'llarni tashkil etish va rivojlantirish bilan birga, korporativ risklarni boshqarish tizimining tamoyillari va mexanizmlari "O'TY"AJning tashkil etilayotgan sho'ba va qaram jamiyatlariga ham tatbiq etiladi.
"O'TY" AJ korporativ risklarni boshqarish tizimi quyidagi asosiy talablarni hisobga olgan holda shakllantiriladi:
- vakolat va mas'uliyatning etarli darajada taqsimlanishini ta'minlaydigan risklarni boshqarishning tegishli ko'p bosqichli ierarxik tuzilmasining mavjudligi;
- korporativ risklarni boshqarish tizimi doirasida foydalaniladigan terminologiyaning birligi;
- yagona axborot makonining mavjudligi va "O'TY" AJ boshqaruvining barcha darajalarida ham vertikal, ham gorizontal ravishda axborotning o'zaro bog'liqligini ta'minlash»;
- axborotni qayta ishlash va tahlil qilish tartib-qoidalariga yondashuvlarni birlashtirish;
- tizimda muayyan vaziyatning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish uchun xavfni boshqarish tartib-qoidalarining turli kombinatsiyalaridan foydalanish imkoniyati mavjud;
- tizimda qayta aloqa mexanizmlarining mavjudligi va yangi xavflarning paydo bo'lishiga moslashuvchan va tezkor javob berish imkoniyati;
- xatarlarni baholash va boshqarish tartib-taomillari izchilligi va reglamentini ta'minlash;
-xatarlarni boshqarish va boshqaruv axborot tizimini integratsiya qilish va risklarni boshqarish jarayonini axborot bilan qo'llab-quvvatlash tizimining mavjudligi.
"O'TY" AJ risklarni boshqarish tizimini amalga oshirish uni bosqichma-bosqich ishlab chiqish va joriy etishni nazarda tutadi. Xatarlarni boshqarishning umumiy funktsional strategiyasi quyidagi beshta asosiy bosqichga ajratilgan.

-rasm. Tavakkalchilikni boshqarishning funktsional strategiyasi bosqichlari

"O'TY" AJning barcha bo'linmalari faoliyatida izchillikni ta'minlash uchun risklarni boshqarish jarayonida risklarni boshqarish tartibini amalga oshirishda AJ bo'linmalarining o'zaro hamkorligi to'g'risidagi normativ hujjatlar shakllantiriladi. Korporativ risklarni boshqarishni tashkil etishda ichki hamkorlikni tashkil etish asoslarini belgilovchi asosiy hujjat kompaniya tavakkalchiliklarini boshqarishning korporativ reglamentidir.
- "O'TY" AJ risklarni boshqarishning funksional strategiyasini amalga oshirish:
- "O'TY" AJ ning strategik va tezkor darajada uzluksiz va barqaror faoliyat yuritishi;
- "O'TY" AJni rivojlantirish strategik dasturida belgilangan tashqi va ichki xatarlarni oldindan aniqlash va bartaraf etish hisobiga maqsadli ko'rsatkichlarga erishish;
- "O'TY" AJ xizmatlari iste'molchilarining ishonchini va sodiqligini oshirish, tashish xavfsizligiga, yuklarni yetkazib berish muddatlariga, ko'rsatilayotgan xizmatlar sifatiga ta'sir etishi mumkin bo'lgan xatarlarni o'z vaqtida aniqlash va bartaraf etish hisobiga va shu asosda iste'molchilar talablarini to'liq qondirishni ta'minlash;
- "O'TY" AJ boshqaruv tuzilmasini takomillashtirishni amalga oshirishda korporativ qurilish va boshqaruv sohasidagi xatarlarni o'z vaqtida oldini olish»;
- risklarni oqilona ishlatish asosida risklarni boshqarish natijasida olingan qo'shimcha daromadlarni maksimal darajada oshirish;
- "O'TY" AJ ichidagi kapitalni yanada samarali taqsimlash va resurslarni samarasiz tartib-qoidalar va loyihalardan voz kechish hisobiga ishning ustuvor yo'nalishlariga qayta taqsimlash;
- "O'TY" AJning kredit reytingi va ishbilarmonlik obro'sini oshirish orqali kapitalni jalb qilish qiymatini kamaytirish» ga imkon yaratadi.