differentiation principle
|
Differensiatsiya tamoyili
|
differentsial’niy
printsip
|
shakli yoki talaffuzi bir xil bo’lgan so’zlar yozuvda turli shartli belgilar vositasida (yoki ba’zan ma’noga ko’ra) farqlanadigan tamoyil.
|
fonetic principle
|
Fonetik tamoyil
|
fonetieskiy printsip
|
so’zlar va so’z tarkibidagi affikslar qanday talaffuz qilinsa, xuddi o’shanday yoziladigan tamoyil.
|
Leksika
|
lexicon
|
Leksika
|
tilda mavjud bo‘lgan so‘zlar yig‘indisi
|
Leksikologiya
|
lexicology
|
Leksikografiya
|
Lug‘at tarkibni o‘rganadigan bo‘lim
|
Leksema
|
lexeme
|
Leksema
|
atash xususiyatiga ega bo`lgan so`zlar
|
Atash semalari
|
names sema
|
nazivnie semi
|
narsa, belgi, harakat, miqdor kabi tushunchalarni nomlaydigan semalar
|
Ifoda semalari
|
expression sems
|
semi virajeniya
|
atashdan tashqari tushunchaga munosabatni ifodalaydigan semalardir.
|
Vazifa semalari
|
functions sems
|
funktsional’nie semi
|
leksemalarning gapda qanday vazifa bajarishini, ya’ni qanday leksemalar bilan birika olishini belgilaydigan semalar
|
Lisoniy ma’no
|
lexical meaning
|
leksicheskoe znachenie
|
til birliklariga xos bo`lgan ma’no nazarda tutiladi
|
Nutqiy ma’no
|
speech
meaning
|
rechevoe znachenie
|
leksemaning nutqiy vaziyatdan kelib chiqqan holda ifodalaydigan ma’nosi
|
bir ma’noli leksemalar
|
monosemycal leksems
|
monosemanticheskoe znachenne
|
bittagina ma’noga ega bo`lgan leksemalar
|
ko`p ma’noli leksema
|
|
mnogoznachnie leksemi
|
birdan ortiq ma’noga ega bo`lgan leksema
|
Sinonimlar
|
synonyms
|
Sinonimi
|
shakli har xil bo’lsa ham, ma'nolari bir-biriga yaqin bo’lgan so’zlardir.
|
Dominanta
|
dominant
|
Dominanta
|
sinonimik qatordagi ma'nosi betaraf bo’lgan, ko’p qo’llanadigan so’z
|
leksik dubletlar
|
lexical
doublet
|
leksicheskie dubleti
|
leksemalar o`rtasidagi pog`onali munasabatlar tushuniladi.
|
ma'noviy sinonimlar
|
meating synonyms
|
smislovie sinonimi
|
ayrim ma'no nozikliklari bilan farq qiladigan, birining o’rnida ikkinchisini har doim ham qo’llab bo’lmaydigan sinonimlardir
|
frazeologik sinonimlar
|
phrazeological
synonyms
|
frazeologicheskie sinonimi
|
iboralar o`rtasidagi sinonimlik
|
Morfologik
sinonimlar
|
morphological
synonyms
|
morfologicheskie sinonimi
|
morfologil birliklar o`rtasidagi sinonimlik
|
sintaktik sinonimlar
|
syntactic
synonyms
|
sintaksicheskie sinonimi
|
sintaktik birliklar o`rtasidagi sinonimlik
|
Antonimlar
|
antonyms
|
Antonimi
|
qarama-qarshi tushunchalarni ifodalaydigan so’zlardir.
|
Giponimiya
|
hiponimiya
|
Giponimiya
|
leksemalar o`rtasidagi pog`onali munasabatlar
|
Giperonim
|
hiperonim
|
Giperonim
|
umumiylik, tur, narsalar, xususiyatlar, belgilar sinfi kabi tushunchani ifodalaydigan so`zdir
|
O`zlashgan qatlam
|
loan-word
|
zaimstvovannaya prosloyka
|
o`zbek tilining lug`at tarkibiga tarixiy sabablarga ko`ra boshqa tillardan ko`plab kirib kelgan so`zlar
|
umumturkiy so`zlar
|
general turkic words
|
obshetyurkskie slova
|
Ko`pchilik turkum xalqlar tilida qo`llanadigan, barcha turkiy tillar uchun umumiy bo`lgan so`zlar
|
O`zbekcha so`zlar
|
uzbek words
|
uzbekskie slova
|
O`zbek tili ichida o`zbek tili va boshqa til elementlari asosida yaratilgan so`zlar
|
Fors-tojikcha so`zlar
|
Persian- tajik words
|
tadjiksko-persidskie slova
|
qo`shnichilik asosida o`zbek tiliga o`zlashgan so`zlardir
|
Arab tilidan o`zlashgan so`zlar
|
Arabic words
|
arabskie slova
|
arablarning Markaziy Osiyoni bosib olishi bilan bog`liq tarzda o`zbek tiliga kirib kelgan so`zlar
|
Xitoy tilidan olingan so`zlar
|
Chinese words
|
kitayskie slova
|
Buyuk ipak yo`li Markaziy Osiyo bilan Xitoyni bog`lashi va natijadasida o`zlashgan so`zlardir
|
Mo`g`ul tilidan kirgan so`zlar
|
mongol words
|
mongol’skie slova
|
XIII asrda mo`g`ullarning Markaziy Osiyoni bosib olganligi bilan bog`liq tarzda kirib kelgan so`zlardir
|
Ruscha-baynalmilal so`zlar
|
Russian- international words
|
russko-internatsional’nie slova
|
XIX asrning 2-yarmidan Markaziy Osiyo, jumladan, O`zbekiston chor Rossiyasining mustamlaka mamlakatiga aylanishi bilan bog`liq tarzda kirib kelgan so`zlar
|
umumxalq leksikasi
|
commonly used
|
obshenarodnaya leksika
|
o`zbek millatiga mansub barcha insonlar tomonidan kundalik turmushda ishlatiladigan so`zlar
|
dialektal leksika
|
dialectal
vokabulary
|
dialektal’naya leksika
|
Bir millatning ma’lum hududdagina yashaydigan vakillari tomonidan ishlatiladigan so`zlar yig`indisi
|
lug`aviy dialektizmlar
|
vocabulary dialectisms
|
leksicheskie dialektizmi
|
shakl va ma’no jihatidan shevaga xos bo`lgan so`zlardir.
|
to`liq dialektizmlar
|
completely
dialectisms
|
polnie dialektizmi
|
shakli ham, ma’nosi ham faqat shevaga xos bo`lgan so`zlardir
|
yarim dialektizmlar
|
dialectisms
incompletely
|
Poludialektizmi
|
faqat ma’nosigina shevaga xos bo`lgan so`zlardir
|
fonetik dialektizmlar
|
fonetic
dialectisms
|
foneticheskie dialektizmi
|
adabiy tildagi so`zdan tovushlari bilan farqlanadigan birliklar
|
grammatik dialektizmlar
|
dialectisms
|
grammaticheskie dialektizmi
|
shevagagina xos bo`lgan grammatik birliklardir
|
frazeologik dialektizmlar
|
phrazeological
dialectisms
|
frazeologicheskie dialektizmi
|
adabiy tilda muqobili bo`lmagan va shevaga xos frazeologik birliklardir
|
Jargonlar
|
jargon
|
Jargoni
|
«umumtildagi” so`zlardan shakily jihatdan farq qiladigan, ko`pincha og`zaki muloqotda ayrim ijtimoiy guruhlar tomonidan o`zini tilning boshqa vakillaridan ajratib ko`rsatish maqsadida qo`llanadigan birliklar
|
Argolar
|
slang
|
Argolar
|
ayrim salbiy ijtimoiy guruhlar (o`grilar, qaroqchilar) tomonidan ishlatiladigan yashirin ma’noli so`zla
|
terminologik leksika
|
vocabulary
terms
|
terminologicheskaya leksika
|
Ma’lum sohaga oid maxsus tushunchalarni mantiqan aniq ifodalash uchun qo`llanadigan so`z yoki so`z birkmalari yig`indisi
|
Vulgarizmlar
|
vulgarism
|
vul’garizmi
|
Tilda so`kish, qarg`ash ma’nolarini ifodalaydigan so`zlar
|
Varvarizmlar
|
barbarism
|
Varvarizmi
|
biror tilda tarjimasi bo`la turib, o`rinsiz tarzda ishlatiladigan so`zlar guruhi
|
Zamonaviy qatlam
|
modern lexical
|
sovremennaya prosloyka
|
o`zbek tili leksikasining asosiy qatlami bo`lib, uni umumxalq leksikasiga – ishlatilish doirasi chegaralanmagan leksikaga oid so`zlar, shuningdek, atamalar, kasb-hunarga doir so`zlar tashkil etadi
|
Eskirgan qatlam
|
obsolete
lexsical
|
ustarevshaya prosloyka
|
Eskilik bo`yog`iga ega bo`lgan so`zlar
|
Tarixiy so`zlar
|
historical words
|
istoricheskie slova
|
o`tmishdagi narsa va hodisalarning nomi bo`lgan, ammo hozir eskirib qolgan so`zlardir
|
Arxaik so`zlar
|
archaic
words
|
arxaichnie slova
|
Hozir mavjud bo`lgan narsa-hodisalarning eskirib qolgan nomlari
|
leksik arxaizmlar
|
lexical archaism
|
leksicheskie arxaizmi
|
o`zi eskirgan so`z
|
semantik arxaizm
|
semantic archaism
|
semanticheskie arxaizmi
|
ma’nosi eskirgan so`z
|
Neologizmlar
|
neologism
|
Neologizmi
|
Kundalik hayotimizdagi yangi narsalarni, ularning belgilarini, yangicha munosabatlarni, umuman yangi tushunchalarni ifoda etish ehtiyoji bilan yuzaga kelgan so`zlar yoki yangi ma’noda qo`llangan eski so`zlar
|
leksik neologizm
|
lexical neologism
|
leksicheskie neologizmi
|
so`zning yangi bo`lishi
|
semantik neologizm
|
semantic neologism
|
semanticheskie neologizmi
|
Leksik ma’nolardan birining yangiligi
|
Frazeologiya
|
Phrazeology
|
Frazeologiya
|
ko`chma ma’noli birikmalarni o`rganadigan tilshunoslik bo`limi
|
|
