Umumiy fonetika
|
Phonetics
|
obshaya fonetika
|
dunyodagi barcha tillarning tovush tomoni va u bilan bog`liq hodisalarni o`rganadigan fonetika.
|
Xususiy fonetika
|
Phonetics
|
chastnaya fonetika
|
muayyan bir tilning fonetik xususiyatlari o`rganiladigan fonetika.
|
Qiyosiy fonetika
|
Phonetics
|
sravnitel’naya fonetika
|
bir-biriga yaqin tillarning fonetik xususiyatlari qiyoslab o`rganiladigan fonetika.
|
Eksperimental fonetika
|
Phonetics
|
eksperimental’naya fonetika
|
fonetik biliklar va hodisalar maxsus asboblar yordamida tekshiriladigan fonetika.
|
fon (allofon)
|
phon(allofon)
|
fon(allofon)
|
Fonemaning aniq talaffuz qilingan, quloqqa eshitilgan ko‘rinishi
|
Vokalizm
|
Vokalizm
|
Vokalizm
|
Tildagi unlilar tizimi
|
Artikulyatsiya
|
articulation
|
Artikulyatsiya
|
Nutq a’zolarining tovush hosil qilish paytidagi harakati va holati.
|
Undoshlar
|
Consonant
|
Soglasnie
|
talaffuzida o‘pkadan chiqayotgan havo og‘iz bo‘shlig‘ida turli to‘siqlarga uchraydigan, shovqin hosil qiladigan, . cho‘zib talaffuz qilib bo‘lmaydigan, bo‘g‘in hosil qila olmaydigan tovushlar.
|
ovozdor undoshlar
|
sonor consonants
|
zvonkie soglasnie
|
tarkibiga ovozning miqdori shovqinga nisbatan ortiq bo‘ladigan undoshlar
|
portlovchi undoshlar
|
plosives consonants
|
vzrivnie soglasnie
|
ikki nutq a’zosining o‘zaro jipslashuvi va o‘p kadan chiqayotgan havo oqimining ana shu a’zolarga zarb bilan urilib, portlab o‘tishidan hosil bo‘ladigan undoshlar
|
Lab undoshlari
|
labials consonants
|
gubo- soglasnie
|
bevosita lablar ishtirokida paydo bo‘luvchi undoshlar
|
Til undoshlari
|
tongue consonants
|
yaziko-soglasnie
|
bevosita til ishtirokida hosil bo‘ladigan undoshlar
|
Sirg‘aluvchi undoshlar
|
Fricatives
|
skol’zyashie soglasnie
|
ikki nutq a’zosining bir-biriga yaqinlashishi va havo oqimining ana shu a’zo orasidan sirg‘alib chiqishi bilan hosil bo‘ladigan undoshlar
|
Shovqinli undoshlar
|
voiceless consonant.
|
shumovie soglasnie
|
tarkibida shovqinning miqdori ovozga nisbatan ko‘p bo‘ladigan yoki ovoz mutlaqo qatnashmaydigan undoshlar
|
jarangli undoshlar
|
voiced consonants
|
zvonkie soglasnie
|
tarkibida qisman bo‘lsa-da ovoz qatnashgan shovqinli undoshlardir
|
jarangsiz undoshlar
|
unvoiced consonants
|
gluxie soglasnie
|
faqat shovqinning o‘zidan iborat bo‘lgan, tarkibida ovoz mutlaqo qatnashmagan undoshlardir
|
Portlovchi – sirg‘aluvchilar undoshlar
|
plosives- fricatives consonants
|
vzrivno-skol’zyashie soglasnie
|
bir vaqtning o‘zida ham portlash, ham sirg‘alish ro‘y berishi natijasida hosil bo‘ladigan undoshlar
|
Jumla (fraza)
|
Phrase
|
Fraza
|
nutq oqimida kattaroq pauza (to‘xtam) bilan ajratib aytiladigan nutq birligidir
|
Takt
|
Takt
|
Takt
|
jumla (fraza) ichida qisqa pauza bilan ajratib aytiladigan nutq birligi.
|
bo’g’in
|
syllable
|
Slog
|
o‘pkadan chiqadigan havo to‘lqiniga bir zarb berish bilan aytiladigan tovush yoki tovushlar yig‘indisi
|
Fonetik so‘z
|
phonetics word
|
foneticheskoe slovo
|
o‘z urg‘usiga ega bo‘lgan so‘z yoki bir urg‘uga birlashadigan ikki va undan ortiq so‘z shakllaridir
|
urg‘u
|
Accent
|
Udarenie
|
So‘z (fonetik so‘z) tarkibidagi bo‘g‘inlardan birining yoki (jumla) tarkibidagi so‘zlardan birining boshqalariga nisbatan kuchliroq ovoz bilan aytilishi
|
bog‘liq urg‘u
|
tied accent
|
svyaznoe udarenie
|
So‘zning biror bo‘g‘ini bilan bog‘liq bo‘lgan urg‘u
|
erkin urg‘u
|
easily accent
|
nesvyaznoe udarenie
|
So‘zning turli bo‘g‘inlariga tushishi mumkin bo‘lgan urg‘u
|
Mantiqiy urg‘u
|
logical accent
|
logicheskoe udarenie
|
gap tarkibidagi so‘zlardan (gap bo‘laklaridan) biriga tushadigan urg‘udir
|
Ohang
|
Intonation
|
Intonatsiya
|
nutq melodikasi, gap urg`usi, to`xtam(pauza), sur’at, ritm va tembr yig`indisidir
|
fonetik o`zgarish
|
fonetics change
|
foneticheskie izmeneniya
|
Nutq zanjiridagi fonemalarning turlicha o‘zgarishlari
|
kombinator o‘zgarishlar
|
Change
|
kombinornie izmeneniya
|
So‘z tarkibidagi fonemalarning o‘zaro‘ta’siriga ko‘ra o‘zgarishi
|
Assimilyatsiya
|
assimilation
|
Assimilyatsiya
|
so‘z tarkibidagi bir xil toifadagi fonemalardan biri ikkinchisini o‘ziga aynan yoki qisman o‘xshatib olishi
|
Progressiv assimilyatsiya
|
progressive assimilation
|
progressivnaya assimilyatsiya
|
assimilyatsiyada oldingi fonema o‘zidan keyin fonemani o‘ziga o‘xshatadi:
|
Regressiv assimilyatsiya
|
regressive assimilation
|
regressivnaya assimilyatsiya
|
keyingi fonema o‘zidan oldingi fonemani o‘ziga o‘xshatishi
|
Akkomodatsiya
|
accomodation
|
Akkomodatsiya
|
unli va undosh tovushlarning bir-biriga ta’siri natijasida o`zaro moslashuvidir
|
Dissimilyatsiya
|
dissimilation
|
Dissimilyatsiya
|
ikkita aynan yoki qisman bir xil fonemadan biri o‘zgarib, noo‘xshash fonemaga aylanishi
|
Metateza
|
metathesis
|
Metateza
|
so‘z tarkibidagi tovushlar o‘rin almashishi
|
pozitsion o‘zgarishlar
|
Change
|
pozitsionnie izmeneniya
|
So‘z tarkibidagi tovushlarning o‘rniga ko‘ra o‘zgarishi
|
Eliziya
|
Elision
|
Eliziya
|
unli tovush bilan tugagan so‘zga unli bilan boshlanadigan so‘zning qo‘shilishi natijasida birinchi so‘z oxiridagi unlining tishishi
|
Orfoepiya
|
Orphoepy
|
Orfoepiya
|
adabiy til talaffuz me’yorlarini o‘rganuvchi tilshunoslikning sohasidir.
|
Unlilar orfoepiyasi
|
vokal
orphoepy
|
orfoepiya glasnix
|
unli tovushlar talaffuzi
|
undoshlar orfoepiyasi
|
consonant orphoepy
|
orfoepiya soglasnix
|
undosh tovushlar talaffuzi
|
affikslar orfoepiyasi
|
affiksal
orphoepy
|
orfoepiya affiksov
|
qo`shimchalar talaffuzi
|
Transkripsiya
|
transcription
|
Transkriptsiya
|
Og‘zaki nutqda fonemalarning turlicha o‘zgarishlarini, har xil variantlarda talaffuz etilishini aniq aks ettiradigan yozuv
|
talaffuz me’yorlari
|
pronunciation norms
|
normi proiznosheniya
|
adabiy til uchun joriy qilingan me’yorlar
|
maxsus belgilar
|
special mark
|
spetsial’nie znaki
|
alifboda berilmagan maxsus belgilar
|
Leksika
|
Lexicon
|
Leksika
|
tilda mavjud bo‘lgan so‘zlar yig‘indisi
|
Leksikologiya
|
Lexicology
|
Leksikografiya
|
Lug‘at tarkibni o‘rganadigan bo‘lim
|
Leksema
|
Lexeme
|
Leksema
|
atash xususiyatiga ega bo`lgan so`zlar
|
Atash semalari
|
names sema
|
nazivnie semi
|
narsa, belgi, harakat, miqdor kabi tushunchalarni nomlaydigan semalar
|
Ifoda semalari
|
expression sems
|
semi virajeniya
|
atashdan tashqari tushunchaga munosabatni ifodalaydigan semalardir.
|
Vazifa semalari
|
functions sems
|
funktsional’nie semi
|
leksemalarning gapda qanday vazifa bajarishini, ya’ni qanday leksemalar bilan birika olishini belgilaydigan semalar
|
Lisoniy ma’no
|
lexical meaning
|
leksicheskoe znachenie
|
til birliklariga xos bo`lgan ma’no nazarda tutiladi
|
Nutqiy ma’no
|
Speech
meaning
|
rechevoe znachenie
|
leksemaning nutqiy vaziyatdan kelib chiqqan holda ifodalaydigan ma’nosi
|
bir ma’noli leksemalar
|
monosemycal leksems
|
monosemanticheskoe znachenne
|
bittagina ma’noga ega bo`lgan leksemalar
|
ko`p ma’noli leksema
|
|
mnogoznachnie leksemi
|
birdan ortiq ma’noga ega bo`lgan leksema
|
Grafika
|
graphics
|
Grafika
|
fonetik-fonologik, leksik va morfologik birliklarni ifodalash uchun qo`llanadigan optik-grafik (ingl. optic – qaraydigan, ko`radigan degani2) belgilar haqidagi bo`lim.
|
Grafema
|
grapheme
|
Grafema
|
leksik va morfologik birliklarni ifodalash uchun qo`llanadigan optik-grafik (ingl. optic – qaraydigan, ko`radigan degani3) belgilar
|
Monografemalar
|
monographeme
|
Monografemi
|
bir harfdan iborat grafemalar
|
Digraflar
|
digraph
|
Digrafi
|
ikki harf qo`shilmasidan iborat grafemalar
|
Yozuv
|
writing
|
pis’mo
|
insonga oz fikrini uzoq masofaga va uzoq davrga yetkazishda yordam beradigan vosita.
|
|
