Oodatiy fikrlash mahorati yoxud kreativlik qanday shakllantiriladi?

Amaliy  uslublar  o‘qituvchi  tomonidan  tashkil  qilinadigan  va 

yo‘naltiriladigan,  o‘quvchilar  fikrini  rivojlantirishga  moijallangan 

so‘z, ko‘rgazmalilik va amaliy ishning o‘zaro murakkab bog‘lanishida 

ko‘rsatadi.

Amaliy uslublar qo‘llanilishi o‘quvchilar retseptorlari  va effektorla- 

rining  faol  faoliyati  bilan  bog‘liq. Amaliy uslublar o ‘rganilgan mate­

rialni  tushuntirishga, ko‘nikma va malakalar hosil  qilishga imkoniyat 

yaratadi.  Amaliy  uslublami  qo‘llashga  o‘quvchilar  faoliyatining  o‘zi 

bilim  manbai  hisoblanadi.  Bunday  usullar  sirasiga  og‘zaki,  yozma 

mashqlar,  laboratoriya  ishlari,  maktab  yer  maydoni,  tirik  tabiat  bur­

chagida  sinfdan  tashqari  bajariladigan  mashg‘ulotlar  kiradi.  Amaliy 

uslublaming turlariga:

•  

o‘quvchilaming tarqatma didaktik material bilan turli narsalar 

yasash;

•  

rasm chizish;

•  

tabiat obyektlarini tanib olish va aniqlash bo‘yicha ishlar;

•  

hodisalami kuzatish va qayd qilish  ishlari;

•  

tajriba o ‘tkazishlari  (tajriba vositasida masalalarni  hal  qilish) 

kiradi.

Amaliy ish boshlanishi  oldidan  qo‘yiladigan  savol,  muammo, ma- 

salaga o‘quvchilar uning natijalari bilan javob berishlari kerak.  Tabi-

350

atshunoslik  darslari  tanib  olish va  aniqlash  amaliy  metodlarining  bir 

turi  bo‘lib,  tarqalgan  o ‘simliklami  yoki  ulaming  qismlarini  farqiga 

borib, tanib olish xususiyatlarini o ‘rgatadi.

Taqqoslashdagi  farqqa  borish  o‘quvchining  aniqlash  qobiliyatini 

rivojlantiradi.  Farq  qilish  va  aniqlash  bo‘yicha  ishlar  darslardagina 

olib  borilmaydi,  o‘qituvchi  tabiatga uyushtiriladigan  ekskursiyalarda 

ham  o ‘simliklami  topish  va  to‘plashni,  namunalar  yig‘ishni,  ular- 

ning  yoshi,  vegetativ  usullari,  tuproq  kesmalari,  moslashishlarini, 

o‘zgamvchanlikni  о‘quvchilaming  o‘zlashtira  olish  qobiliyatlariga 

qarab tanlab berishi kerak. 0 ‘simliklar, ular qismlarining shaklini bilib 

olish bo‘yicha ishlami o‘quvchilar uy vazifasi sifatida bajaradilar.

Sinfda amaliy mashg‘ulotlar tarqatma material bilan olib boriladi, 

bu o‘quvchilarga o‘rganilayotgan narsani bir necha sezgi organlari bi­

lan qabul qilib olish imkoniyatini beradi, ya’ni ular narsani ko‘ribgina 

qolmasdan, ular ustida har xil tajribalar o ‘tkazadilar, uning xususiya- 

tini  (masalan,  timab  ko‘rish,  bolg‘acha  bilan  urib  ko‘rish  vositasida 

narsaning  mo‘rtligini,  egish  bilan  qayishqoqligi  va  egiluvchanligini 

va h.) sinaydilar. Tarqatma material sifatida tabiatshunoslik darslarida 

jonsiz va jonli tabiat jismlari  (toshlar,  foydali hasharotlar,  o ‘simliklar 

va ulaming qismlari, may da hayvon va b.) dan foydalaniladi.

Amaliy ishlar quyidagi tartibda olib boriladi:

-  

ish maqsadini e ’lon qilish;

-  

o‘qituvchining yo‘l-yo‘riqlar berishi;

-  

topshiriqni tushuntirish;

-  

materiallami tarqatish;

-  

kuzatish, o ‘tkazilgan ish natijalarini tushuntirish bilan suhbat;

-  

xulosalami daftarga yozish;

-  

rasmlar chizish.

Amaliy  ish  vaqtida  o‘qituvchi  topshiriq  tushunarsiz  yoki  murak- 

kab  bo‘lganda  ayrim  o ‘quvchilarga  yordamlashadi.  Agar  qiyinchilik 

ko‘pchilik o‘quvchilarda sodir bo‘lsa, bunda ish mazmunini butun sinf- 

ga  takroran  tushuntirish kerak  bo‘ladi.  Amaliy  ishning  asosiy  qiyin- 

chiligi kuzatilayotgan hodisalami anglab olish, eng muhimlarini ajrata 

bilish, xulosalami ifodalay olishdir.