Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti «Elektr energetika»

2-misol. Motor tezligini yakor zanjirida magnit kuchaytirgich bo‘lgan mo‘’tadillovchi avtomatik tizim

Motor tezligi bo‘yicha mustahkam manfiy teskari bog‘lanish taxogenerator yordamida amalga oshirilgan motor tezligini berilgan me’yorda ushlab turishning vazifaviy sxemasi 13.3,a-rasmda keltirilgan. Bundan tashqari o‘tkinchi jarayonlar vaqtida paydo bo‘ladigan tebranishlarni tinchlantirish uchun mo‘’tadillovchi transformator Trm yordamida chizmada taxogeneratorni EYUK bo‘yicha elastik (turlanuvchi) manfiy teskari bog‘lanish ham kirgizilgan. Elastik teskari bog‘lanishni mo‘’tadillovchi ta’sir motor tezligini vaqt ichida berilgan qonundan og‘ishida bu teskari bog‘lanish kelib chiqqan og‘ishning (o‘zgarishning) o‘rnini to‘ldirishga intiladi. Mustahkam teskari bog‘lanishning ta’siri esa quyidagicha kechadi. Motor valida (qarshilik) yuk momenti ko‘payishi bilan uning tezligi kamayadi, natijada valga mustahkam ulangan taxogeneratorning tezligi va EYUK ham pasayadi. Bunda berilgan topshiriq U₀ kuchlanish bilan taxogeneratorni e_tg=e EYUK orasidagi ayirma ortadi. Bu esa magnit kuchaytirgichning (MK) magnitlanish darajasini ko‘paytiradi va uning ishchi chulg‘amlarining induktivligini kamaytiradi. Natijada MK chiqishida kuchlanish ortadi va motorning tezligi ma’lum darajadagi aniqlik bilan berilgan topshiriq qiymatiga tenglashadi.

Agar ma’lum oraliqda magnit kuchaytirgichni, vaqt doimiy-sini, kuchaytirish koeffitsienti hamda ishchi zanjiri qarshiligini o‘zgarmas deb olsak, avtomatik boshqarish tizimini chiziqli deb qarasak bo‘ladi. Bu tizimning tarkibiy sxemasi 4.17,b –rasmda keltirilgan. Magnit kuchaytirgich [1] inersion zveno bo‘lib, uning uzatish funksiyasi quyidagicha ifodalanadi:

K_mk= , (4.34)

Bunda ₀-boshqarish chulg‘ami BCH ga nisbatan kuchlanish bo‘yicha magnit kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsienti; T₁- magnit kuchaytirgichning hamma ishlatilgan boshqarish chulg‘amlari vaqt doimiylarining yig‘indisiga teng elektromagnit vaqt doimiy-ligidir.

Magnit kuchaytirgich (MK) va oraliq kuchaytirgichlarni bitta K dinamik zveno sifatida (4.17,b–rasm) qaraganimizda uning uzatish funksiyasi

K₁ (4.35)

ko‘rinishga ega bo‘ladi, bunda _k-oraliq kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsienti.

Motorning uzatish funksiyalari (4.22) va (4.23) ifodalar bilan aniqlanadi, ularda T=L_o/R₀–yakor zanjirining elektromagnit vaqt doimiysi bo‘lib, motor yakor chulg‘ami hamda MK ishchi chulg‘amlari L_o induktivliklarining bosh zanjiri R₀ qarshiligiga bo‘lgan nisbati va T_em=JR₀/c²- yakor zanjirining elektromexanik vaqt doimiyligi bilan aniqlanadi, R₀ qarshilik esa R₀=R_f+R_ya ifoda bilan hisoblanadi, bundagi R_f– MKning soxta (fiktiv) qarshiligi bo‘lib, u MK tashqi xarakteristikasining og‘ishini aniqlaydi (tashqi xarakteristikalar kataloglarda keltiriladi va ular MK tashqi kuchlani-shni yuk bilan bog‘liqligini ko‘rsatadigan xarakteristika); R_ya- motorning aktiv qarshiligi R_f ning qiymatini

R_f= (4.36)

bog‘lanish yordamida aniqlash mumkin, bunda U_n(E₀)- MKning yuk toki I_yun nominalga teng bo‘lganida va MKning tashqi xarakteristikasi ordinata o‘qi bilan kesishadigan (ya’ni yuk toki I_yu=0 bo‘lganda) nuqtadagi E₀ EYUK bilan aniqlanadigan MK ning chiqishidagi kuchlanish.

Haqiqiy differensiallovchi kontur hisoblangan mo‘’tadillovchi transformatorning uzatish funksiyasi

K_s= (4.37)

bilan aniqlanadi, undagi T_s, k–mo‘’tadillovchi transformatorning vaqt doimiysi va kuchaytirish koeffitsienti.

Tarkibiy sxemadagi (4.17,b–rasm) elastik teskari bog‘lanish zanjiriga mo‘’tadillovchi chulg‘amning _s – kuchaytirish koeffitsientini bikr teskari bog‘lanish  kuchaytirish koeffitsientiga keltirish uchun uzatish funksiyasi K₂=BQ bo‘lgan zveno kirgizilgan bo‘lib va b_s (4.38)

tengdir. SHuningdek, tarkibiy sxemaning mustahkam teskari bog‘lanish zanjirida taxogenerator bo‘lib uning uzatish funksiyasi quyidagicha ifodalanadi:

K_tb =  (4.39)

13.3-rasm. YAkor zanjirida magnit kuchaytirgich bo‘lgan

motor tezligini mo‘’tadillash avtomatik tizimining

funksional (a) va tuzilish sxemalari (b)