Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Тупроқ ва ўсимлик илдизидан замбуруғларни ажратиб олиш

Тупроқда, ўсимликларнинг ризосферасида ҳаёт кечираётган замбуруғларни ажратиб олишда тупроқ эрит-масини суюлтириш усулидан фойдаланилди (Литвинов, 1969).

Стерилизация қилинган халтачаларда сақланаётган тупроқ намуналаридан 10 г олиниб, ичида 90 мл стерилизация қилинган сувли колбачага солиб яхшилаб аралаш-тирилади. Ҳосил бўлган аралашмадан 1 мл олиб ичида 90 мл стерилизация қилинган сувли пробиркага солинади. У яхшилаб аралаштирилгандан кейин 1 мл олиниб иккинчи пробиркага солинади. Шундай қилиб, учинчисидан тўртинчи пробиркага солиниб яхшилаб аралаштирилади. Тўртинчи пробиркадаги аралашмадан 1 мл олиниб Петри ликобчасига томизилади. Унинг устидан эритилиб, ҳарорати 40⁰ С га келтирилган 10 мл ҳажмдаги агарли озуқа муҳити қўйилади.

46
Тупроқнинг сувдаги аралашмасини агарли озуқа муҳити билан баравар аралашиши таъминлангандан кейин ҳарорати 23-25⁰С бўлган термостатга замбуруғларни ундиришга қўйилади. Замбуруғнинг униши 6-10 кундан бошлаб кузатила бошлайди. Униб чиққан замбуруғ колония ларини алоҳида ҳисоблаб ҳар бир намуна ёки маълум тупроқ қатламига хос замбуруғ турларининг таркиби аниқланади.

Намунадаги замбуруғлар сонини аниқлаш учун Петри ликобчасидаги озуқа юзасида ҳосил бўлган замбуруғ колонияларининг ўртача арифметик қиймати аниқланди. Намунадаги замбуруғ спораларининг сонини 1 г қуруқ тупроқ намунаси ҳисобига қуйидаги формула асосида келтириб чиқарилди (Кириленко, 1982).

А=абв/г

Бунда: а – Петри ликобчасидаги замбуруғлар колониялари нинг сони, дона;

б – озуқа муҳитига экилган тупроқнинг эритмаси, г;

в – нам тупроқ массаси, г;

г - қуруқ тупроқ массаси, г;

А – намунадаги замбуруғ споралар сони, дона.

Замбуруғларни микроскоп ёрдамида ўрганиш

Ўсимликларда касаллик келтириб чиқарадиган замбуруғларни ажратиб олишда, уларнинг турларини аниқ лашда, тузилиши ва тараққиётини ўрганишда МБИ-3, МБИ-6,МБИ-15 микроскопларидан фойдаланилди (Роскин, 1967).

Ўрганилаётган замбуруғлардан вақтинча ёки доимий препаратлар тайёрланиб, микрофотографиясини олишда микроскопда оддий расмга тушириш усулидан, айрим препаратлардаги тасвирлар чизиғи яхши сезилмаган тақдирда РА-4 русумдаги расм чизиш аппаратидан фойдаланилади. Расм чизиш аппаратида замбуруғларнинг катта, кичик конидиялари, уларнинг мицелийсининг шакли, эгилувчан-лиги, учки ҳужайра ва оёқчасининг ҳосил бўлиши аниқ чизишда х 3 окуляр, х 10

47
объектив, кичик конидияларни чизишда х 10 ёки 15 окуляр, х 20 ёки 40 лик объективдан фойдаланилади.

Вақтинчалик препаратлар буюм ойнасига томизилган сув томчисига аралаштирилган замбуруғ конидиялари-ни қоплағич ойна билан ёпиб тайёрланади.

Доимий препаратлар тайёрлаш учун глицеринли-желотина аралашмасида тайёрланади. Бунинг учун 17 г желотина 100 мл сувда эритилиб, бир неча соат тиндириб қўйилади. Шундан кейин эритмани алангада секин қиздириб, 117 г глицерин ва 0,1 г фенол аралаштирилади. Аралшмани рангсизлантириш учун битта тухум оқига сову ган аралашманинг бир қисми таёқча билан аралаштириб глецеринли-желатинанинг қолган иссиқ қисми ҳам аралаштирилади ва қайнагунча қиздирилади. Қиздирил ганда тухум оқи қуйиқлашиб қота бошлайди ва эритма ичидаги лойқаларни шимиб олади. Эритмани воронкага қўйилган пахтали филтер воситасида филтерлангандан кейин, колбачаларга қуйилиб идиш оғзи яхшилаб бекитилади. Тайёрланган аралашма фойдаланишдан олдин сувли баняда қизирилиб, препарат тайёрлашда фойдаланилади. Препаратнинг узоқ муддат сақланишини таъминлаш учун қоплағич ойна қирралари лак ёки БФ 2 клейи билан мойлаб қўйилади.

Баъзан қотиб қолган глицеринли- желотинадан фойдаланишда унинг кичик бўлаги буюм ойнасига қўйилиб, спиртовка алангагасида қиздириб препарат тайёрлашда фойдаланилиши мумкин.

Тайёр бўлган препаратнинг юзасига плавмастер билан объектнинг номи, тайёрланган вақти ва ким тамони дан тайёрланганлиги ёзилади.

	Фитоэкпертиза
	№ 555				Муаллиф:
	Ташкент				И.Ш.Ф
	Антракноз
	12.04.2019

48

Ўрганилаётган турлар конидиясининг катталигини ўлчашда окуляр микрометр ва объектив микрометрдан фойдаланилади. Замбуруғ конидияларини бир марта ўлчаш унинг ҳақиқий ўлчами тўғрисида тўлиқ маълумот бермаганлигидан, бир нечта ўлчаш ишлари олиб борилиб, унинг ўртача ўлчами варицион статистика методи асосида ҳисоблаб чиқилади (Рокицкий, 1961).

Суюқ озуқа муҳитдаги замбуруғлар хосил қилган споралар миқдорини аниқлаш мақсадида ҳисоблаш камерасидан фойдаланилади. У Том ва Нейбауер камераси, Пред теченский тўридан иборат бўлиб, пластинкада чизилган майдон 1 мм² га тенг. Шу майдондаги конидиялар миқдори махсус формула ёрдамида ҳисоблаб чиқилади.