O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

ф

1  Abu  N asr  Forobiy.  Risolalar  (M as’ul  muharrir  M.M.Xayrullayev).  Toshkent, 

1975,  114—117-betlar.

2  Qarang:  Abu  N asr  Forobiy.  Fozil  odamlar  shahri.  Toshkent,  1993,  159—164- 

betlar.

149

---

latni  idora  etishlari  zarur,  deydi.  Shunday  qilib,  Forobiy  ha- 

qiqatparvarlik,  insonparvarlikka  asoslangan  erkin  «ideal  davlat»ning 

o ‘matilishini  orzu  qiladi,  unga  erishish  manbai  —  ilm-fanda 

ekanligini  ta ’kidlaydi.

0 ‘rta  asr  sharoitida  insonning  insoniy  fazilatlari,  xislatlarini 

aniqlashda3  Forobiy  zamondosh  olimlaridan  ancha  ilgarilab  ket- 

gan  edi.  Forobiyning  fikricha,  insondagi  insoniylikning  holatini 

uning  «kamolotiga  sabab  bo‘lgan,  unga  erishish  uchun  yordami 

tekkan  barcha  narsalarni»  (obyektiv  shart-sharoit  va  subyektiv 

omillar  nazarda  tutilayotir.  —  A.Ch.)  tahlil  qilishdan  boshlashni 

taklif  etdi.

Mashhur  mutafakkir  inson  m a’naviy  qiyofasini  har  to ­

monlama  o‘rganmoq  uchun  unda  mavjud  bo'lgan  jamiki  yaxshi 

va  yomon  ijtimoiy  fazilatlar,  xislatlarni  tahlil  etdi.  Inson  ijti­

moiy  qiyofasini  ifodalovchi  mezonlarni,  uning  yaxshi-yomon 

odatlari,  qiliqlarini  aniqlamasdan  turib,  shaxsda  insoniylikning 

shakllanganligi  darajasi,  holatini  bilish  mumkin  emasligini  is- 

botlab  berdi.

Insonning  ma’naviy  qiyofasi  haqida  fikr-mulohaza  yuritgan 

Abu  Nasr  Forobiy,  chinakam  m a’naviy  yetuk  kishi  qiyofasida 

bilim,  axloqiylik  bilan  uyg‘unlashib  bormog‘i  zarur,  deydi. 

Bilim,  ilm  hodisa  va  voqealarning  mohiyatini,  o ‘zgarib  turi- 

shining  ichki  sabablarini  bilish  uchun  real  imkoniyat  yaratsa, 

axloqiylik  insonni  yaxshilikka,  ezgulikka,  yaxshilarning  yaxshi 

fazilatlarini,  xislatlarini  o'rganishga  da’vat  etadi.  Ma’naviy  yetuklik 

—  bu  amaliy  donishmandlikdir.  Insonni  insoniylik  xususiyat- 

larini,  xislatlarini  bilish  va  ularga  erishishning  amaliy  vosita- 

larini  anglashdir.

Forobiyning  ta’kidlashicha,  inson  ma’naviy  qiyofasida  xuddi 

uning  vujudiga  o‘xshash  sog'lik  va  xastalik  mavjud  bo‘ladi.  In­

sondagi  m a’naviy  sog‘lomlik,  uning  ichki  dunyosidagi  turli