O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 

Qarang:  Abu  N asr  Forobiy.  Fozil  odamlar  shahri.  Toshkent,  1993,  165—166- 

betlar.

148

---

fozil  odamlar jamiyatini  qurish  deb  biladi.  0 ‘sha  jamiyat  bunyod- 

korining  o‘zi  qanday  insoniy  fazilatlarga,  xislatlarga  ega  bo‘lmog‘i 

kerak?  Fozil  odamlarning  turmush  tarzi  qanday  tamoyillar  asosi­

da  shakllanmog‘i  darkor?  degan  savollarga  javob  izlaydi.  Ushbu 

savollarga  javob  bermoq  uchun,  eng  awalo,  insonning  o‘zini, 

uning  tabiatiga  xos  xususiyatlarni  bilish  lozim.  Inson  tabiatini 

o‘zgartirish,  ya’ni  uni  yaxshilik,  ezgulik  prinsiplari  asosida  tar- 

biyalash  yo'llarini  aniqlash  zarur,  degan  xulosaga  keladi.  0 ‘z 

navbatida  inson  tabiatini  o‘zgartirish  orqali  jamiyatni  inson  man- 

faatlari  tomon  burib  yuborish,  buning  uchun  esa  jamiyatni  idora 

qilishning  to'g'ri  vositalarini  izlab  topish,  fuqarolaming  xulq- 

atvorlari,  xatti-harakatlarini  ijtimoiy  adolat  normalari  asosida 

tartibga  solish  darkor,  degan  g‘oyani  bayon  etadi.  Bir  ibora 

bilan  aytganda,  Forobiyning  tushuntirishicha,  inson  farovon- 

ligini  ta’minlamoq  uchun  jamiyat  hayotining  barcha  jabhalarida 

ijtimoiy  adolat  prinsiplari  ustuvor  bo‘lmog‘i  zarur.

0 ‘rta  asr  musulmon  faylasuflari  orasida  Abu  Nasr  Forobiy 

birinchilardan  bo‘lib  jamiyatning  kelib  chiqishi,  uning  maqsadi 

va  vazifalari  haqida  izchil  ta’limot  yaratdi.  Forobiyning  fikriga 

asosan,  odamlar  o‘zlarining  moddiy  va  ma’naviy  ehtiyojlarini 

qondirish  uchun  turli  jamoalarga  birlashganlar.  Odamlar  jamoa- 

sini  boshqarishda  ijtimoiy  adolat  prinsiplari,  normalariga  rioya 

qilish  darkor  ekanligini  qayta-qayta  takrorladi'.  Jamiyatni  boshqa­

rish  mexanizmini  insonparvarlashtirish  rahbarlar,  yo'lbosh- 

lovchilaming  roli  beqiyos  ekanligini  har  tomonlama  isbotlab, 

jamiyatni  adolatli  boshqarishda  davlat  boshliqlari  uchun  zarur 

bo‘lgan  asosiy  fazilatlar,  xislatlami  aniqlab  berdi2.

Davlat  boshlig‘ining  eng  zarur  fazilatlari  sifatida:  muloha- 

zali  bo'lishni,  adolatparvarlikni,  kamtarlikni,  haqiqatni  sevish 

va  eng  asosiysi,  aqlli  bo‘lishni  alohida  qayd  etdi.  Lekin  bunday 

fazilatlar  bir  kishida  mujassam  bo'lishi  mumkin  emasligini 

tushunib  yetgan  Forobiy,  yuqorida  sanab  o'tilgan  fazilatlarni 

o‘zida  mujassamlashtirgan  bir  necha  shaxslar  birgalashib,  dav-