|
T arbiya jarayon ida pedagogik talab
Pedagogik talab tarbiya jarayonida boshlang‘ich usul b o ‘lib,
tarbiyalanuvchining m uayyan faoliyatini rag ‘batlantirishni yoki
to ‘xtatishni va aniq amaliy hamda insoniy sifatlarni namoyon qilishni
ta ’minlaydi.
Talab qilish usuli o ‘quvchilarning k o ‘pgina axloqiy sifatlarini
shakllantirishga yordam beradi, shu bilan birga tarbiyalanuvchilarda
o ‘ziga nisbatan m a s ’uliyat va talabchanlikni rivojlantirishda alohida
vazifani bajaradi.
Yagona pedagogik talablarni qarab chiqar ekanmiz, faqat biz-
ning
jam iyatim izdagina
xalqning
m a ’naviy-siyosiy
birligini
m ustahkamlashda pedagogik talab tarbiya jarayonining t a ’sirchan
usuliga aylanishi mumkin.
0 ‘qituvchi o ‘quvchilar bilan ishlar ekan, ularni faoliyatini tashkil
etar ekan, o ‘z k o ‘rsatmalari bilan o ‘quvchilarning ayrim harakatlarini
r a g ‘batlantiradi. 0 ‘quv va tarbiyaviy ishlar jarayonida ularga
m uayyan m ulohazalar bildiradi, tanbeh beradi yoki rag‘batlantiradi,
yakun yasaydi. Uning ayrim buyruqlari qisqa va lo‘nda b o ‘lib,
sezilar-sezilmas majbur qilishga o ‘xshab ketsa-da boshqalari ancha
keng tushintirish y o ‘l-yo‘riqlar shakliga ega b o ‘ladi. B a ’zilari
o'quvchilarni faqat ishga ja lb qilish zaruriyati tufayli, boshqalari
bolalarning ayrim k o ‘nikma va malakalarini o ‘zlashtirishga tuzatish
kiritish ehtiyoji bilan vujudga kelgan; ayrimlari o ‘quvchilarning
keraksiz v a n o t o ‘g ‘ri harakatlarini t o ‘xtatsa, boshqalari muvaffaqiyatli
harakatlarni m ustahkamlaydi va q o ‘llab q u w a tla y d i. Pedagogning
talabisiz o ‘quvchilarning o ‘quv va ijtimoiy foydali faoliyatini tashkil
etishni t a s a w u r etib b o ‘lmaydi.
Tajribali pedagog bolalar huzuriga keng harakatlar dasturi
bilan birga boradi, o ‘z tarbiyalanuvchilaridan har biri qachon nim a
qilishini muayyan tarzda biladi. Zero, talablar ana shu dasturni
ularning ishlari va xatti-harakatlarida am alga oshirish vositasidir,
xolos. Tarbiya jarayonida pedagogik talablarning asosiy turlari va
shakllarini qarab chiqamiz.
Pedagogning talablari vositasiz talablar b o ‘lishi mumkin, bunda
tarbiyachi ulardan muayyan harakatlarga erishishni kutadi.
Pedagogning talablari vositali talablar boMadi, bunda o ‘qituvchi
o ‘z talablari bilan bolalarda o ‘z d o ‘stlariga nisbatan navbatdagi
talablarni keltirib chiqaradi. Talablarning asosiy shakllari, ikki omil-
da vujudga keladi.
114
Birinchi omil - kimdan talab qilinsa, o ‘shaning talab qiluvchiga
munosabatidir.
Ikkinchi omil - bu tarbiyalanuvchining pedagog rag ‘batlantira-
digan faoliyatiga munosabatidir. U m um an olganda, bu munosa-
batlarni biz ijobiy, b etaraf va salbiy munosabatlar deb ta ’riflaymiz,
holbuki amalda bu m unosabatlaming turli xil k o ‘rinishlari ham
b o ‘lishi mumkin.
Endi talab shakllariga t o ‘xtalib o ‘tamiz.
Talab t o ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri boMishi mumkin, bunda o ‘qituvchining
murojaati q a t’iy, dadil ohangda ifodalangan aniq k o ‘rsatmaga ega
boMishi mumkin.
T o ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri talab o ‘quvchilar bilan ishlashning dastlabki
kunlarida ayniqsa ta ’sirchan boMadi. Samimiy, oshkora, ishonarli,
qizgMn va qat’iy talab boMmasa, tarbiyaviy jarayonni boshlab
boMmaydi. Shuni ham t a ’kidlash yoizki, bu talab k o ‘pincha o ‘quv-
chining pedagogga yoki uning faoliyatiga betaraf munosabatda
boMgan sharoitda ishlatiladi. Bunday vaziyatda, vositasiz talabning
quyidagi qoidalariga amal qilish ayniqsa muhimdir.
B irin c h i q o id a : odatda talab, ijobiy boMishi, y a ’ni mutlaqo
m uayyan xatti-harakatni keltirib chiqarish, bolalarning u yoki bu
harakalarini shunchaki ta ’qiqlamasligi, to ‘xtatmasligi lozim.
Albatta, o ‘qituvchining ta ’qiqlashlaridan ayniqsa o ‘quvchilar
belgilangan xulq-atvor qoidalarini har xil tarzda buzgan hollarda
foydalaniladi. Biroq pedagoglar talablam ing asosiy mazmunini
t a ’qiqlashlar tashkil etmaydi.
I k k in c h i q o id a : t o ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri talab yoM-yo‘riq tarzida, y a ’ni
bir xil m a ’noli, aniq va tushinarli boMishi lozim. Dastlabki paytlarda
o ‘quvchilaming yangi harakatlarini rag‘batlantirganda talab yoM-
y o ‘riq berish bilan q o ‘shilib ketganday boMadi, ularni aniq t a ’riflab
beradi.
115
Do'stlaringiz bilan baham: |
