Муќаддима

Tozabog‘yob madaniyati о‘yma naqshlar berilgan, yassi tubli sopol idishlarning bо‘lishi, ishlab chiqarish texnikasining oddiyligi, jez metallurgiyasining yaxshi rivojlanganligi bilan xarakterlanadi. Qо‘lda yasalib, qora va tо‘q, kul rangga bо‘yalgan hamda og‘zi tо‘g‘ri va tagi yassi holda boshoqsimon naqsh berib ishlangan sopol idishlar Amirobod madaniyatiga xosdir.

О‘zbekistondagi bronza davri dehqonchilik madaniyatiga doir yirik yodgorlik bо‘lmish Surxondaryo viloyatining Sherobod chо‘lida joylashgan Sopollitepa haqida alohida tо‘xtalib о‘tish lozim.

Dastlab shuni ta’kidlash kerakki, sun’iy sug‘orishga asoslangan dehqonchilik О‘rcha Osiyo xо‘jaligining asosi hisoblanib, bu jarayon О‘zbekistonning janubida bronza davrida, Toshkent vohasi va Far­g‘ona vodiysi xududlarida esa ilk temir davrida shakllanib rivojlangan. О‘lkamizda ilk davlat uyushmalari aynan sun’iy sug‘orish birmuncha qulay bо‘lgan Amudaryo oqimlari bо‘yida, Zarafshon va Qashqadaryo vohalarida shakllanib rivojlandi.

Miloddan avvalgi III-II ming yilliklarga kelib, О‘rta Osiyoda sodir bо‘lgan iqtisodiy taraqqiyot jarayonlari bu xududlarda ilk shahar madaniyatining shakllanishiga imkon yaratdi.

Sopollitepani о‘rganish О‘zbekiston xududida sug‘orma dehq­onchilik va ilk shaharsozlik madaniyati bundan qariyb tо‘rt ming yil oldin vujudga kelganligini kо‘rsatadi. U yerdan topilgan ashyolar aholining о‘sha davrdagi xunarmandchiligi, turmushi, san’ati haqida boy material berganligi qayd etib о‘tiladi. Jumladan, Sopollitepa aholisi dehonchilik qatori chorvachilik va ovchilik bilan xam shug‘ullangan. Topilmalar bu yerda xunurmandchilik, xususan, metallurgiya (mehnat va mudofaa qurollari, idishlar, bezak va kо‘zgu), tо‘qimachilik (ip va ipakdan tо‘qilgan mato qoldiqlari), yog‘ochsozlik (qurilish konstruksiyalari, uy jihozlari), kulolchilik (20 dan ziyod kulolchilik xumdonlari о‘rganilib, yuqori sifatli nafis idishlar: qadah, kо‘za, xum, choynak, piyola, kosa, lagan va x.k.) keng rivojlanganligidan dalolat beradi.

Sopollitepaning markaziy kal’a qismi mudofaa qoidalariga amal qilib) qurilgan. U uch qator qalin devorlar bilan о‘rab olingan. Qal’aning ichki qismida 150 dan ortiq uy-joy binolar qoldiqlarining ochilishi ilk shahar tipidagi qadimgi tarixiy qishloqning topografiyasi haqida qimmatli ma’lumotlar beradi.

Zamonboboliklarning turar joylaridan juda kо‘p miqdordagi sopol buyumlar, tuxumsimon va xumchasimon shakldagi idishlar, tо‘rtburchakli suvdonlar va tovoqchalar chiqqan. Sopol idishlar, asosan, qо‘lda ishlangan, onda-sonda kulolchilik charxida ishlangan idishlar xam uchraydi. Idishlarning deyarli xammasi yupqa, jarangdor bо‘lib, ba’zi hollarda ularga qizil bо‘yoqlar berilgan.

Xо‘jaligi shunga о‘xshash bо‘lgan moddiy madaniyat yodgorliklari Namangan viloyatidagi qadimgi Chust qishlog‘ida xam topilgan. Ular orasida labi bukilgan turli shakldagi sopol tovoqlar, piyolalar, shuningdek, xilma-xil xurmachasimon idishlar, qо‘lda yasalgan guldor sopol qozon va tovoqlar uchraydi. Uy ziynati sanalgan idishlarga qizil buyoq, berilgan va sayqallangan. Kо‘pincha shoxchalar, uchburchaklar, romblar, tasmachalar kо‘rinishida qora chiziqlar va boshqa tо‘rsimon shakllar tushirilgan. Bu xol shu guruxga mansub yodgorliklarni alohida arxeologik madaniyatga ajratish uchun imkon beradi.

1. Ibtidoiy tasviriy san’at qachon va qay tariqa vujudga kelgan hamda u ibtidoiy odam xayotida qanday rol о‘ynagan?

2. Ibtidoiy jamoa davriga mansub tasviriy yodgorliklar О‘zbekistonning qaysi yerlaridan topilgan?

3. Eng qadimgi diniy e’tiqodning vujudga kelish sabablari va uning tosh asri odami uchun ahamiyatini tushuntirish.

4. Neolit davri odamlarining eng muhim ixtirosi nima?

5. Neolit davridagi yangi tarixiy-madaniy jarayonlar iimadan iborat?

6. Bronza davridagi odamlarning ijtimoiy tuzumida qanday о‘zga­rishlar asosida madaniyat nisbatan yuqori pog‘ognaga kо‘tarilgan?

• 
  CH.Darvin “Odamning kelib chiqishi va ularning tanlanishi” (1871) asarida odamni quyidan-yuqoriga oddiylikdan-murakkablikka qarab og‘ir mexnat qilish natijasida oxirgi qiyofaga kirgan, deb hosiblagan.
  

BOYSEY AVSTROLOPITEKI – Ilk bora Janubiy Afrika g’orlaridan topilgan. Toshdan mehnat qurollari yasashni bilishmagan

Ishbilarmon odam (Homo habilis)- Ilk bora 1962 yilda Tanzaniyaning Olduvoy g’oridan topilgan.