Nizomiy nomidagi tdpu termiz filiali

6- mavzu. BIOLOGIK MEMBRANALAR TUZILISHI VA FUNKSIYASI

REJA:

1. 
   Biomembranalar tuzilishining struktura asoslari.
   
2. 
   Biomembranalarning hozirgi zamon modeli.
   
3. 
   Biomembranalar oqsil va lipid tarkibining fizik-kimeviy xossalari.
   

Tayanch iboralar:Membranologiya, baryerlik faoliyati, fosfolipid qo’shqavati, oqsil qavati, suyuq – mozaika modeli, lateral diffuziya, periferik va integral oqsil, elektrostatik kuchlar, gidrofob Ta’sirlashishlar, ekstragent, detergent, xoatrop agentlar, spektril sitoplazma oqsillri.

1. Biomembranalar tuzilishining struktura asoslari.

Aytish mumkinki, hozirgi davrga kelib, biologiyada mustaqil ilmiy yo’nalish - membranologiya shakllandi. Membranalogiya biologik membranalar tuzilishi, Molekulyar tashkillanishi, membrana tarkibiy qismlarining faoliyat mexanizmlari, membrana fizik kimyoviy xossalari va aktivnigining boshqarilishi masanalarini tekshirish bilan shug’ullanadi. Membranonogiya tabiiy membranalarning sun’iy analog­larini yaratib, ularga har xil membranotrop fiziologik regulyator­lar va membrana faol birikmalarning ta’sir mexanizmlarini tekshi­rish bilan bir qatorda, biologik membranalar faoliyat prinsiplariga asoslangan bioqurilmalar va biotexnologik jarayonlar yaratish bilan ham shug’ullanadi.

Biologik membranalar faoliyati xilma-xil. baryerlik faoliyati, ya’­ni hujayraning ichki muhitini tashqi muhitidan ajratish hamda hujay­ra ichini struktura va funksionan anohidanashgan bo’lim lar - kompartmentlarga bo’lish, uning eng muhim faoliyatlaridan hisoblanadi. Ularning har biri o’ziga xos funksiyalar bajaradi: mitoxondriyada substratning oksidlanishi va energiyaning transformosiyananishi amalga oshirinsa, yadroda genetik axborotni saqlash va uning "ko’paytiri­nishi" ta’minlanadi, nizosomalar proteolitik fermentlar saqlaydi, retikulum membranasi aloqa to’ri sifatida har xil bo’ninmalarni o’zaro bog`naydi va h.k. Membrana tarkibiga immunitet, resepsiya va modda transporti faolliklari mas’unloqsillar kirgan. Mazkur faoliyatlarning boshqarilishi membrananing mikroyepishqoqnigi, tartiblan­gannigi, fosfolipid qo’shqavatining taxlanishi, lipid tarkib va h.k.ni o’zgartish yo’li bilan amalga oshirinadi. Shunday qilib, memb­rana - bu ko’pnagan fermentlar va ferment ansambnlari joylashgan joy bo’lib, hozirgi kunga kelib ularning harakat, sekresiya, so’rilish, oqsillar sintezi va hujayra bo’ninishidagi roli har tomonlama isbotlangandi.