Navoiy davlat pedagogika

6. MAVZU: FAVFQULOTDA VAZIYATLARDA FUQAROLAR VA

XALQ XO`JALIGI SOHALARI OBYEKTLARINI HIMOYALASHNING

QONUNIY HUQUQIY NEGIZI

Reja:

1. O`zabekiston Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchiespublikasi fuqaro muhofazasining huquqiy asoslari.

2. O`zabekiston Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchiespublikasida  fuqaro muhofazasining roli va vazifalari.

3. O`zabekiston Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchiespublikasi  Prizendintining va Vazirlar mahkamasining fuqaro 

muhofazasi to`g`risidagi qonun va farmonlari haqida ma’lumot.

Aholini   va   hududlarni   favqulotda   vaziyatlardan   muhofaza   qilishining

qonuniy   asosalrini   O’z.   Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchies.   Prezidentining   farmonlari.   O’z.Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchies   qonunlari,

vazifalari   mahkamasining   qarorlari   va   favqulotda   vaziyatlar   vazirligining

ko’rsatma va buyruqlari tashkil etadi.

Aholini   va   hududlarni   favqulotda   vaziyatlardan   muhofaza   qilishning

mohiyati va asosi. Bizga ma’lumki, XX asrning 60 yillaridan  fuqaro muhofazasi

tizimi faoliyat ko’rsatib kelgan. Uning asosiy vazifasi tinchlik davrida va urush

davrida, urush sharoitida mamalkat aholisini yalpi qig’rin qurollari va boshqa

hujum vositalaridan himoya qilish, urush sharoitida mamalakat aholisini   xalq

xo’jaligi   obyektlarining   barqaroro   ishlashini   ta’minlash   hamda   falokat

o’choqlarida   qutqarish   va   tiklash   ishlarini   o’z   vaqtida   samarali   amalga

oshirishdan iborat edi.

Lekin aholi hayotiga faqatgina ommaviy qirg’in qurollari emas, balki boshqa

xavf xatarlar ham tahdid solib turadiki, ularni nazardan chetga qochirish also

mumkin emas. Ular turli tabbiiy ofatlar, avariyalar, halokatlardir. Sodir bo’lib

o’tgan   bir   nechta   halokatlar   (masalan     Chernobil   atom   ekeltr   stansiyasidagi

avariya   25000   odamning   yostig’ini   quritgan,   Spitak   zilzilasi   va   boshqalar).

Fuqaro muhofazasining o’rni va vazifalariga boshqacha ko’z bilan qarash kerak

ekanligini ko’rsatib berdi. Fuqaro mudofaasi qo’shinlari bunday yirik ko’lamdagi

ofatlarga qarshi kurashishga tayyor emas ekanligi, fuqaro   mudofaasi vazifalari

faqatgina   harbiy   davr   chegarasida   qolishligi   mumkin   emasligi,   ular   oldiga

---

qo’yilgan vazifalar ko’lamini kengaytirish lozimligi ayon bo’lib qoldi. Endilikda

fuqaro   mudofaasi   uchun   avariya   halokat   va   tabiiy   ofatlarning   oqibatlarini

tugatish, avariya qutqaruv ishlarini olib borish bilan birga sodir bo’lishi mumkin

bo’lgan   favqulodda   vaziyatlarning   oldini   olish,   bunday   vaziyatlarni   bashorat

qilish vazifasi yetakchi rol o’ynashi lozim edi.

1990 – yillarda   kelib   yadro urushi xavfi kamayadi, biologik qurollardan

foydalanish cheklab qo’yildi, yangi-yangi zamonaviy qurol turlari kashf qilindiki,

ular   odamlar   uchun   xavfli   bo’lmay,   balki   xalq   xo’jaligi   obyektlarini   ishdan

chiqarishga qaratilgan edi. Bular hammasi fuqaro mudofaasi tizimi o’rnida yangi

bir tizim tashkil qilishi lozimligini isbotlab berdi.

Statistik ma’lumotlarga nazar tashlasak, 1960 – yillarda yer yuzi  aholisining

1,6%   (har   62   kishidan   biri)   tabiiy   ofat,   avariya,   falokatlardan   jabrlanganligi,

1990 –yillarga kelib esa bu ko’rsatkich 3,5% (har 29 kishidan biri) ni tashkil

etganligini ko’ramiz. Bu esa o’z navbatida yuqoridagi fikrlarni to’g’ri ekanligini

yana bir bor tasdiqlaydi.

Fuqaro   mudofaasi   o’rnini   bo’lishi   mumkin   bo’lgan   yirik   ko’lamdagi

favqulotda   vaziyatlarga   avvaldan   tayyorgarlikni   ta’minlovchi   yangi   maxsus

davlat tizimi egalashi, bu tinchlik hamda urush davrida aholini va hududlarni

favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilish lozim edi. Bu tizim aholini favqulotda

vaziyatlarda muhofaza qilish va qutqaruv ishlarini o’tkazibgina qolmay, boshqa

muhim tadbirlarni xavfli huduhlarni xaritalashtirish, seysmik mustahkam bino va

inshootlarni ko’rish, qisqa, o’rta va uzoq muddatli bashoratlash ishlarini tashkil

qilish va aholi tayyorgarligini amalgam oshirishi lozim edi.

Shu   o’rinda   yana   bir   masalani   oydinlashtirib   olishga   to’g’ri   keladi.

Favqulotda  vaziyatning o’zi nimaq Undan aholi va hududlarni muhofaza qilish

deganda nimani ko’zda tutishimiz lozimq

Favqulotda vaziyat  -  odamlar qurbon bo’lishi, ularning sog’ligi yoki atrof

tabiiy muhitga zarar yetishi, jiddiy moddiy talofatlar keltirib chiqarishi hamda

odamlar hayot faoliyati sharoiti izdan chiqishiga olib kelishiga mumkin bo’lgan

yoki olib kelgan avariya, halokat, xavfli tabiiy hodisa yoki boshqa tabiiy ofat

natijasida muayyan hududda yuzaga kelgan vaziyat.

Aholini va hududlarni favqulotda vaziyatalardan muhofaza qilish favqulotda

vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari,

tizimi, say-harakatlari majmui.

Favqulotda   vaziyatlarning   oldini   olish,   oldinda   o’tkazilib,   favqulotda

vaziyatlar  ro’y  berishi,   xavfini  imkon  qadar  kamaytirishga,  bunday  vaziyatlar

ro’y   bergan   taqdirda   esa   odamlar   sog’lig’ini   saqlash,   atrof   tabiiy   muhitiga

yetkaziladigan   zarar   va   moddiy   talofatlar   miqdorini   kamaytirishga   qaratilgan

tadbirlar kompleksi.

Favqulotda vaziyatlarni bartaraf etish-favqulotda vaziyatlar ro’y berganda

o’tkazilib,   odamlar   hayoti   va   sog’lig’ini   saqlash,   atrof   tabiiy   muhitga

yetkaziladigan zarar va moddiy talofatlar miqdorini kamaytirishga, shuningdek

favqulotda   vaziyatlar   ro’y   bergan   zonalarni   olib,   xavfli   omillar   ta’sirini

tugatishga   qaratilgan   avariya-qutqaruv   ishlari   va   kechiktirib   bo’lmaydigan

boshqa ishlar kompleksi.

---

Aholi   va   hududlarni   favqulotda   vaziyatlardan   muhofaza   qilish   sohasida

qo’yilgan   dadil   qadamlardan   biri-avval   mudofaa   vazirligi   qoshida   fuqaro

mudofaasi va favqulotda vaziyatlar boshqarmasining, so’ngra esa, shu boshqarma

negizida O’z.Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi Prezidentining 1996 -  yil  4 -  martdagi  PF -1378 farmoni bilan

favqulotda vaziyatlar vazirligining tashkil etilishi bo’ldi.

Farmon   bilan   favqulotda   vaziyatlarni   bartaraf   etish,   aholi   hayoti   va

salomatligini,   moddiy   va   ma’naviy   qadriyatlarini   muhofaza   qilish   shuningdek

tinchlik   va   xarbiy   davrda   favqulotda   vaziyatlar   vujudga   kelganda   ularning

oqibatlarini   tugatish   hamda   zararlarini   kamaytirish   sohasida   davlat   siyosatini

ishlab   chiqish   va   amalga   oshirish   vazirlikni   asosiy   vazifalaridan   biri   deb

belgilanadi.

Aholi va xalq xo’jaligi obeklarini muhofaza etishni taminlashga raxbarlik

qilish Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchiespublikada O’z.Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi bosh vazirining 1 - o’rinbosari   favqulotda vaziyatlar

vaziriga yuklatildi. Farmonning ushbu bandiga O’z.Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi. Prezidentining 1998 -  yil

11- dekabrdagi    FV 2153  -    farmoni bilan  o’zgartirish kiritilib  O’z.Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi.  aholi va

xalq xo’jaligi obektlarini muhofaza etishni ta’minlashga raxbar etib O’z.Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi. bosh

vaziri belgilandi.

Favqulotdda vaziyatlardan muhofaza qilish soxasidagi Uz. Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi. qonunlari.

Vatanimiz   Prezidenti  tomonidan   olib   borilayotgan   odilona   siyosat   tufayli

inson   manfaati,   inson   qadriyati   eng     oldingi   o’rindadir.   Asosiy   qomusimiz

bo’lgan  O’z.Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi.   konstitutsiyasining   asosini  ham   inson,   uning   qadr-qimmati

salomatligi   tashkil   etadi.   Insonning   xayoti   yashashga   bo’lgan   xuquqi

konstitutsiya bilan muhofaza qiladi. Asosiy qomusimizda   xavfsizlik fuqorolar

muhofazasi   masalalariga

 ham   o’rin   berilgan.

 O’z.Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi. 

Prezidenti

konstitutsiyasining   93-  moddasida   shunday   deyiladi:  O’z.Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi.Prezidenti

favqulotdda vaziyatlar ( real tashqi xalq, ommaviy tartibsizliklar, yirik  halokat,

tabiiy   ofat,epedemiya)   yuz   bergan   taqtirda   fuqarolarning   xavfsizligini

ta’minlashni   ko’zlab  O’z.Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi.ning   butun  hududida   yoki   uning     ayrim   joylarida

favqulondda  holat   joriy   etadi,   qabul   qilingan   qarorini   3   kun   mobaynida

O’z.   Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi.Oliy   majlisining   tastig’iga     kiritiladi.  Favqulotdda   holat   joriy   etish

shartlari va qonun bilan belgilanadi.

Oliy majlisning vakolatlariga O’z Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchi. Prezidentining umumiy yoki qisman

safarbarlik   e’lon   qilish,   favqulotda   holat   joriy   etish   va   uning   muddatini

uzaytirish,va   to’xtatish   to’g’risidagi     farmonlarni   tasdiqlash   kiradi.   So’ngi

yillarda oily majlis tomonidan  yangi asrda aholining  xavfsizligini kafolatlovchi

fuqarolar mas’ulyati  va jamiyat taraqqiyotining huquqiy zamini belgilovchi bir

nechta   qonunlar   qabul   qilindi.   “Yo’l   harakati   xafsizligi   to’g’risidagi”,

“Gidrotexnika   inshootlarining   xafsizligi   to’g’risida”,   “Odamning   immunitet

tanqisligi   virusi   bilan     kasallanishning   oldini   olish   to’g’risida“,   “Aholini   va

hududlarni tabiiy hamda texnogin xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza

qilish   to’g’risida”,   “Fuqoro   muhofazasi   to’g’risida“,   “Qishloq   xo’jalik

o’simliklarini   zararkunandalar,   kasalliklar   va   begona   o’tlardan   himoya   qilish

to’g’risida”,   “Rеspublikasida mеhnat muhofazasii nazorat qiluvchiadiatsiyon   xavfsizlik   to’g’risida“,   “:errorizimga   qarshi   kurash

to’g’risida “gi qonunlar shular jumlasidandir. Yuqorida sanab o’tilgan qonunlar

ichida 1999 – yil  20 – avgustda  qabul qilingan  “Aholini va hududlarni tabiiy

---

hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlarda muhofaza qilish to‘g‘risida”

gi   qonun   favqulodda   vaziyatlardan   muhofaza   qilish   sohasidagi   asosiy

hujjatlardan biri hisoblaniladi.

Ushbu   qonun   aholi   va   hududlarni   tabiiy   boyliklarni   muhofaza   qilish,

shuningdek   favqulotda     vaziyatlar   oqibatlarini   bartaraf   etish   va   zararni

kamaytirish yuzasidan  choralar ishlab chiqadi ham amalga oshiradi;

Aholini va hududlarni   favqulotda  vaziyatlarda muhofaza  qilish sohasida

maxsus   dasturlar   ishlab   chiqilishi   va   ilmiy   tadqiqotlar     amalga   oshirilishini

tashkil etadi;

O’z vakolati doirasi vazirlik va idoralar, korxona, muassasa va tashkilotlar,

mansabdor   shaxslar   va   fuqorolar   uchun   bajarilishi   majburiy   bo’lgan   qarorlar

qabul qilinadi;

Boshqaruv organlarining, aholini va hududlarni muhofaza qilish kuchlari va

vositalarning favqulodda  vaziyatlar sharoitida  harakat qilishga tayyor bo’lishini

tashkil etadi,

Favqulodda   vaziyatlarni   bartaraf   etish   kuchlari   va   vositalari   boshqaruvni

amalga oshiradi, boshqaruv punktlarilari xabar berish va aloqa  tizimlarini tuzadi;

Favqulodda vaziyatlar sharoitida avariya-qutqaruv ishlari va kechiktirib

bo’lmaydigan boshqa ishlar o’tkazilishini tashkil etadi;

Aholini va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari

bajarilishi ustidan  davlat nazoratini amalga oshiradi;

Ishlab   chiqarish   va   ijtimoiy   ob’yektlar   bo’yicha   loyihalar   va   qarorlar

yuzasidan  davlat ekspertizasi o’tkazilishida  ishtirok etadi;

Qonun hujjatlariga muofiq  boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.