Navoiy davlat konchilik instituti "elektr energetikasi" kafedrasi

Masalalar echish namunalari 
 
1-masala. Ko‗ndalang kesim yuzasi 
S=150 mm
2
bo‗lgan alyuminiy simdan 
tortilgan o‗zgarmas elektr uzatish liniyasining uzunligi 
l=120 km. 
Agar 
o‗zatilayotgan tokning kuchi 
I=160 A 
bo‗lsa, liniyaning kuchlanish tushuvi 
U

nimaga teng bo‗ladi? Sim materialining solishtirma qarshiligi
 
8
10
8
,
2




 
м
Ом

 
 
Berilgan: 
4
10
5
,
1



S
m
2
; 
5
10
4
,
2
2



l
l
m;
8
10
8
,
2




м
Ом

I=160 A
Topish kerak: 
?


U
Yechilishi: Liniyadagi kuchlanish tushuvi Om qonuniga binoan 
IR
U


bo‗lib, 
bunda o‗tkazgichning qarshiligi 
S
l
R
ум


bo‗lganligi uchun,
В
В
м
м
м
Ом
A
S
l
I
IR
U
ум
7168
5
,
1
24
28
16
10
5
,
1
10
4
,
2
10
8
,
2
160
2
4
5
8
















Javob: 
В
U
7168


2-masala. Ichki qarshiligi 
r
=0,5 Om bo‗lgan tok manbaiga 
R
=2,5 Om li tashqi 
qarshilik ulanganda tok manbai qisqichlardagi kulanish 
U
=6 V gacha pasaygan. 
Zanjirdan o‗tayotgan tokning kuchi 
I
, manbaning ichidagi kuchlanish tushishi 
U
r
, 
manbaning EYUK 

, tashqi zanjirda ajralgan 
N
 
quvvat, manbaining to‗la 
N
0
quvvati 
va qurilmaning FIK 

topilsin. 
Berilgan: 
r
=0,5 Om; 
R
=2,5 Om; 
U
=6 V. 
Topish kerak
: I=? U
r
=? 
?


N=? N
0
=? 
?


 
Yechilishi: Om qonuniga asosan zanjirning bir qismidan o‗tayotgan tokning 
kuchi: 

---

.
4
,
2
5
,
2
6
А
Oм
В
r
U
I



Manba ichidagi kuchlanish tushuvi: 
.
2
,
1
5
,
0
4
,
2
В
Ом
A
r
I
U
r





Manbaning EYUK i tashqi va ichki qarshiliklardagi kuchlanish tushuvilarining 
yig‗indisiga tengdir: 
.
2
,
7
2
,
1
6
В
В
В
U
U
r






Tashqi qarshilikda ajralgan quvvat: 
4
,
14
6
4
,
2




В
А
IU
N
Vt 
Manbaning to‗la quvvati esa:
28
,
17
2
,
7
4
,
2
0




В
A
I
N

Vt 
Qurilmaning FIK tashqi zanjirda ajralgan quvvat 
N
ni manbaning to‗la quvvati 
N
0
ga bo‗lgan nisbatiga tengdir: 
%
83
83
,
0
28
,
17
4
,
14
0




N
N

Javob: I=2,4A , U
r
=1,2 V ,
В
2
,
1


, N=14,4 Vt , N
0
=17,28 Vt ,
%
83


 
Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar 
 
1. Elektr plitadan 10 minutda 3000 C elektr o‘tadi. Plita spiralidagi tok kuchini 
aniqlang. 
2. Agar zanjirdagi tok kuchi 12mA bo‘lsa, zanjirga ulangan galvanometr g‘altagidan 
10 minutda qancha elektr miqdori o‘tadi? 
3. Akkumulyator 2 A tok kuchi bilan 10 s vaqt ichida 14.2 A tok o‘tsa, shu 
ko‘ndalang kesim yuzadan qancha electron o‘tadi? 
4. Elektr lampadagi tok kuchi 0.8 A ga teng bo‘lsa, uning spiralining ko‘ndalang 
kesimi orqali 5 minutda nechta elektron o‘tadi ? 
 
 

---

AMALIY MASHG‟ULOT № 5 
 
Mavzu: O„zgarmas tok zanjirlarida kuchlanish 
 
Ishdan maqsad:
O‗zgarmas tok zanjirlarida kuchlanish bilan tanishib, unga doir 
namunaviy masalalar echadilar va uyga berilgan topshiriq-larni mustaqil ishlab, 
kerakli ko‗nikmalarni hosil qiladilar. 
– zaryadli zarralar orasidagi o‘zaro ta‘sir (potensial) energiyasi. [W]=J 
Elektr maydonning energetic xarakteristikasi 
elektr maydon potensiali
deyiladi 
– nuqtaviy zaryad elektr maydon potensiali →
Potensiallar farqi 
kuchlanish
deyiladi. 
U
– kuchlanish [U]=V 
d- potensiallar farqi ko‘rilayotgan nuqtalar orasidagi masofa. [d]=m 
E- elektr maydon kuchlanganligi. [E]=V/m 
Kuchlanish skalyar kattalik. 
Elektrostatik maydonningikki nuqtasi potensiallari ayirmasi birlik musbat zaryad 
maydonning shu nuqtalarida ega bo‘ladigan potensial energialar farqi bilan 
aniqlanadi. 
- Elektr maydon kuchlanganligi. 
– Elektr maydon kuchlanganligi 
Elektr maydon kuchlanganligi potensial gradiyentining teskari ishora bilan olingan 
qiymatiga teng ekan.