Навоий кон-металлургия комбинати навоий давлат кончилик институти “кимё-металлургия” факультети

 
3. XVII-XVIII АСРЛАРДА ФРАНЦИЯ ТАРАҚҚИЁТИНИНГ 
ХУСУСИЯТЛАРИ ВА УНИ П.БУАГИЛЬБЕР ҚАРАШЛАРИДА АКС ЭТИШИ 
Агар Англияда классик иқтисодий ғояларнинг бошланиши В.Петти номи билан 
боғлиқ бўлса, Францияда П.Буагильбер билан бошланади, бу ғоялар Англияда Рикардо 
билан интихосига етган бўлса, Францияда Сисмонди билан якунланади. 
Франциядаги ижтимоий-иқтисодий мухит Англияникидан кескин фарқ қилар эди. 
Францияда феодал муносабатлар ҳали ҳам кучли бўлиб, қироллар («қирол - қуѐш - 
Людовик XIV») ва унинг атрофидагилар томонидан қаттиқ ҳимоя қилинган. Кольбер 
томонидан олиб борилган сиѐсат мамлакат иқтисодиѐтининг умумий ривожига олиб 
келмади. У саноатни, молияни тараққий эттириш тарафдори эди, аммо бу иш қишлоқ 
хўжалигининг зиѐнига ўтказилди, феодал муносабатлар тўла сақлаб турилди (эсланг, 
Англия буржуа инқилоби XVII асрда бўлиб ўтди, ваҳоланки Францияда бу инқилоб XVIII 
аср охирида рўй берди), бу эса иқтисодий ва ижтимоий ривожланишга тўсиқ эди. 
Мануфактуралар пайдо бўлди, аммо ривож топмади. Цех тизими сақланган бўлиб, 
ривожга тўсиқ эди. 
Ер масаласи тўла ҳал этилмади, «Сеньорсиз ер йўқ» тамойили сақланди, майда ер 
эгалиги, деҳқонларнинг турли солиқ ва йиғимларга маҳкум этилганлиги уларни бу 
тизимда ерни яхшилаш ва ишлаб чиқаришни ривожлантиришга рағбатлантирмас эди, 
ваҳоланки аҳолининг 3/4 қисми деҳқонлар бўлиб, улар бу соҳада тушкунликда эди. Шу 
сабабли бу соҳада ислоҳотлар ўтказиш зарур бўлган, аммо унга шу даврдаги тизим 
халақит берарди. Ички бозор тор бўлиб, капиталистик тадбиркорликнинг ўсишига йўл 
бермасди. Бу синф асосий солиқ тўловчи синф эди, дворянлар ва диндорлар умуман 
солиқ тўламаган, шаҳар буржуазияси ҳали нисбатан кам сонли, солиқлардан усталик 
билан бош тортар эди. 
Яна бир муҳим тўсиқ - бу урушлар эди. Франция олиб борган урушлар туфайли 
маблағларнинг асосий қисми шу урушларга сарфланарди. Қирол саройидаги базми 
жамшидлар ҳам давлат хазинасига катта зиѐн келтирар эди. 
Демак, Францияда XVII асрнинг иккинчи ярмида феодал муносабатлар ўзининг 
чуққисига чиққан эди (Англия билан солиштиринг), ваҳоланки Англияда буржуа 
инқилоби бўлиб, капиталистик муносабатлар тез шакллана бошлади. Францияда юқори 
табақа барча ернинг эгасига айланди, деҳқонлар шахсан озод булсалар ҳам, феодал 
мажбуриятлар ниҳоятда кўп эди. Хўжаликдаги капиталистик уклад ниҳоятда секин 

---

49 
ривожланди, ички бозор хийла тор эди, халқ хўжалигида натурал хўжалик асосий бўлиб, 
саноат ривожи паст бўлган. Фақат зеб-зийнат буюмлари ва парфюмерия маҳсулотлари 
тайѐрлаш бўйичагина Франция Европада юқори ўринда эди. 
Ана шундай шароит Франциянинг XVII аср охири - XVIII аср бошидаги социал-
иқтисодий аҳволи классик иқтисодиѐтнинг Франциядаги асосчиларидан бири бўлган 
Пьер Буагильбер (1646-1714) нинг иқтисодий қарашларига катта таъсир кўрсатди. Пьер 
Лепезан - иқтисодчининг асл фамилияси бўлиб, де Буагильбер - бу оила ер 
поместьесининг номи эди. Лекин тарихда Пьер Буагильбер номи сақланиб қолди. Пьер