Маъмурий-буйрукбозлик иктисодиёти
шароитида
Эркин возор иктисодиёти шароитида
•
Ракобат «социалистик мусобака» билан алмаштирилиб
келинди. «Ракобат» сучи ни ишлатиш таки клан ар эди.
•
Мусобака ким у
зиш
» ким яхши натижаларга эришиш учун
булган калбаки беллашув эди. Ч у и к и эри шил макан
юту к ва бажарилмаган
курсаткичларга эришилиши
«ракамлар»да таъминланарди.
•
Социалистик м ус о б а кад а i и мажбурий сафарбарлик
усули:
-ташаббускорлик рухини сундирарди;
- сифатини яхшилаш ва ишлаб чикариш х аражатл ар и
и и
•
Ракобат рагбатлантирувчи и кт и с од и ёт и и каракатга
солувчи кучдир. ТТ Ту сабабли у бозор иктисодиёти
механизмида асосий урин олади.
•
Ракобат режалаштирилмайди ва катти к назорат остига
олинмайди. Ракобатч ил и к н и бозордаги:
-
талаб ва таклиф;
-
нарх-наво;
-
олигополия ва монополия даражаси;
-
давлатнинг антимонопол сиёсати белгилайди.
•
Ракобатда мажбурий сафарбарлик булмайди. Бу ерда кал о
л ва эркин
иктисодий ракобатни
pasaytirish imkonini bermas edi; -
«yalpi
mahsulot»
mafkurasi
hukumronligida
musobaqa
ko’rsatkichlari ko’pincha miqdoriy
ko’rsatkichlarga qarab bajarilar edi.
rivojlantirish
evaziga
ishlab
chiqaruvchilar ustidan xaridorlarning
hukmronligi o’rnatiladi.
Iqtisodiy kategoriya sifatida «raqobat» nisbatan
keng tarqalgan fundamental
atama hisoblanadi. Biroq, raqobat tushunchasi shu qadar serqirraki, uni qandaydir
yagona umumiy ta’rif bilan qamrab olish mumkin emas. Raqobat ham xo’jalik yuritish
usuli, ham bir kapitalning boshqasi bilan bellashuvini ta’minlovchi kapitalning amal
qilish usuli. Raqobatda yuvar ishlab
chiqarishning xususiyati, uning rivojlanishi usuli
eng asosiy ahamiyatli belgi sifatida qaraladi. Bundan tashqari, raqobat ijtimoiy ishlab
chiqarishning stixiyali regulyatori rolida ham maydonga tushadi.
«Raqobat» tushunchasini aniqlashtirishning ba’zi bir nuqtai nazarlariga to’xtalib
o’tish maqsadga muvofiq hisoblanadi. A.Smit raqobatni bozordagi alohida sotuvchi va
xaridorlarning nisbatan foydali sotish va xaridga
erishish uchun bellashuvini
ifodalovchi xulqiy kategoriya sifatida talqin etgan. Y.Shumpeter raqobat iqtisodiy
o’sish nuqtai nazaridan yangi tovarlar, yangi texnologiyalar, ehtiyojlarni qondirishning
yangi manbalari, tashkilotlar yangi turlarining eskilari bilan oellashuvini namoyon
etadi, deb ta’kidlaydi.
Shundan
kelib chiqqan holda, raqobatni maksimal foydani qo’lga kiritish,
nisbatan qulay xo’jalik yuritish sharoitlariga ega bo’lish uchun tovar ishlab
chiqaruvchilar o’rtasidagi kurash sifatida baholash mumkin.
Boshqa tomondan, raqobatni mahsulot ishlab
chiqarish va sotish jarayonida,
Shuningdek kapital kiritish sohasida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning o’zaro ta’sirin i
ta’minlovchi bozor mexanizmining elementi sifatida ko’rib chiqish mumkin.
Raqobatning amal qilish shakli ijtimoiy ishlab chiqarishni tashkil etishning me’yor va
qoidalari tizimi hisoblanib, uning asosida davlatning direktivalari, davlat va xususiy
firmalardan iborat milliy xo’jalik amal qilishining bozor usullari yotadi.
Umumiy
tarzda, raqobatning mohiyatini ochib berishda muhim ahamiyat kasb etuvchi jihatlarni
quyidagi chizma yordamida tasvirlash mumkin .
11
Raqobatga bugungi kunga kadar bir kancha ta’riflar berilgan bo'lib, Adam Smit
uni “ko'rinmas qo'l” - deb atagan edi. Raqobat iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarining o'z
ehtiyoj va manfaatlarini maksimal qondirish, yaxshi daromad olish, bozorda o'z
mavqeini mustahkamlash, imkoniyatlarini namoyon etish hamda imidjga ega bo’lish
uchun kurashdan iborat jarayondir.
Do'stlaringiz bilan baham: