Namangan davlat universiteti fizika matematika fakulteti

Neytron generatori va uning hususiyatlari

Neytron generatorida 2,5 va 14,1 MeV energiyali monoxromatik neytronlar olinadi.

Neytron generatori deb ataladigan nisbatan kichik kuchlanishli (0,1 - 0,3 maxsus deyton tezlatgichlard ^(T_{n '} 14,1 MeV) energiyali monoxromatik neytronlar olishda foydalaniladi.

130 keV energiyali deytron uchun d(t,⁴He)n reaksiyada m.i.t da maksimal reaksiya kesimi to‘g‘ri keladi. Bu reaksiya kesimining maksimal qiymati 0,1 MeV energiyali deytronlarga mos keladi.

Neytron generatorida t(d,n)⁴He va d(d,n)³He reaksiyalaridan foydalaniladi. Neytron generatorida d(t,⁴He)n reaksiyasidan foydalanib 4s fazoviy burchakda 10' ⁴ neytron/s gacha neytronlar oqimini olish mumkin. Amaldagi neytron generatorida sezilarli darajada kamroq ( 10' ⁰ neytron/s). Neytron generatorlari juda kichik o‘lchamli bo‘lishi mumkin

I .4.2.Neytron generatorining sxemasi

Neytronlar oqimini olish uchun boshqa tezlatgichlarda ⁹Be(p,n)¹⁰B, ⁹Be(d,n)⁹B, ⁷Li(p,n)⁷Be, ⁷Li(d,n)⁸Be reaksiyalaridan foydalaniladi. Biroq bu holatlarda monoenergetik neytronlarni olish qo‘shimcha qiyinchiliklar tug‘diradi ya’ni oxirgi yadrolarning uyg‘ongan holati bilan bog‘langan, energiyasi ortgan neytronlar hosil bo‘ladi.

Eng ko‘p qo‘llaniladigan reaksiya


7 7
p + Li —+ Be n 1,6 MoB _{( 1)}

Tritiyni ishlab chiqarish arzonligi quyidagi reaksiyadan foydalanish imkonini

beradi: p + t —r He ’ + n — 0, 735 MoB .( ₂)

Bu reaksiyaning afzalligi nafaqat ostona energiyasining kichikligida, balki yadro uyg‘ongan holatga ega bo‘lmasligida hamdir.

1. 
   orqali 0,06-3 MeV energiya oralig‘idagi monoenergetik neytronlar olinadi.
   
2. 
   Reaksiyaning kamchiligi, parallel reaksiya p +f -› a + y. hisobiga hosil bo‘luvchi qattiq y- nurlanishlar foni hisoblanadi.
   

Bir necha kilovolt ora1ig‘idagi monoenergetik neytronlarni olish uchun o‘rta massali yadrolardagi reaksiyalardan ham foydalaniladi:

p + ₂, Se' " —› _2z Ti ” + n — 2 , 9 MeV

p yq Cu ” g Zn ” + n— 4 , 2 MeV ,

p + „ V ’' —+ Cr ’' + n — 1, 6 MeV

Tezlatgichlarda ancha yuqori energiyali neytronlarni olish uchun kuchli ekzotermik bo‘lgan (d,n) reaksiyasidan foydalaniladi. Bu holda deytronning energiyasi yadroning kulon to‘sig‘ini engib o‘ta oladigan darajada bo‘lishi talab qilinadi. Engil yadrolarda bu to‘siq ancha kichik.

Reaksiya 12 dan 20 MeV gacha energiyali monoenergetik neytronlar olish imkonini beradi. Tushayotgan zarracha energiyasini oshirishni davom ettirish, quyidagi kanallarning ochilishidan monoxromatiklikning buzilishiga olib keladi:

d + t -=r ₂ He ’ + 2 n ,

d + t —› t + n + p .

Og‘ir yadrolarning bo‘linishida erkin neytronlarni olish mumkin. Yadro spontan parchalanganda ham bo‘linish neytronlari hosil bo‘ladi. Bo‘linish neytronlari bo‘1inish reaksiyasida (majburiy bo‘linish) hosil bo‘ladi.

I.4.3 NG-150 neytron generatorining asosiy xususiyatlari

NG-150 neytron generatori — yadro fizikasi va radiatsion fizika sohalarida keng doirada tadqiqotlar olib borish, shuningdek tez neytronlar oqimidan foydalangan holda modda tarkibini element tahlillarini o‘tkazishga mo‘lja1langan qurilmadir. Ushbu qurilma deyteriy va tretiy nishonlarida D+d —> ³He+n yoki T+d —> a+n reaksiyalardan energiyalari 2.4 va 14 MeV bo‘lgan tez neytronlar oqimlarini hosil qiladi. Bunda neytronlar oqimi mos holda 10⁸ va 10' ⁰ n/sek tashkil qiladi.

NG-150 neytron generator ko‘rinishi

I.4. 5 Neytron manbalari

Tez neytronlarning intensiv dastalari (p,n) va (d,pn) yadro reaksiyalari zaryadlangan zarralar tezlatgichlarida hosil bo‘ladi.

Sekin neytronlar barcha tezlatgichlarda, jumladan elektronlar tormozlovchi nurlanish y -kvantlari og‘ir elementlarda nishonni nurlatishda ( y, n) reaksiya natijasida elektron tezlatgichlarda olinishi mumkin.

Issiq neytronlarning quvvatli manbalari yadro reaktorlari bo‘lib sekinlashtirgich ichida 10¹⁵ neyt./sm ²*s gacha issiq neytronlar oqimini hosil qiladi.

Sovuq neytronlarni hosil qilish uchun sekinlashtirgichlar qo‘l1ani1ib, ular suyuq azot temperaturasigacha va hatto suyuq vodorod temperaturasigacha (20K) sovitiladi.

2.