Namangan davlat universiteti fizika matematika fakulteti

Yarim o‘tkazgich kremniyning fizik xossalari va nurlanish ta’siri.

1. 
   Kremniyning elektrofizik xossalari va ularni o‘rganish usullari........................................................................................................20-26
   
2. 
   Kremniydagi nurlanish ta’siridagi nuqsonlar.............................27-29
   
3. 
   Kremniy elementiga neytronning ta’siri.....................................30-33
   

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati.


KIRISH

Zamonaviy fizika tarixidashunday yil borki, unga deyiladi. Bu yildagi mo’jizalardan biri neytronning kashf etilishi va atom yadrosining neytron-praton modeling yaratilishi boldi. Natijada atom fizikasidan mustaqil, avj olib rivojlanyotgan yo’nalish-yadro fizikasi ajralib chiqdi.

Yadro fizikaning muhim tarkibiy qismini neytronlar fizikasi tashkil qiladi. U neytronlar tasirida sodir bo’ladigan yadro reaksiyalarning o’rganish bilan shug’ullanadi. Neytron elektr neytral bo’lgani uchun yadro-nishonining elektr maydoni uni itarmaydi; shuning uchun xatto sekin neytronlar yadroga to yadro kuchlarining masofagacha hech qanday to’sqinlikga uchramay yaqinlawadi. Neytronlar fizikasi, shuningdek juda sekin neytronlarning (bunday neytronlar energiyasi 0,01eV va undan kam) moddalar bilan tasirini tekshiradi. Bu tatqiqotlarda olinadigan moddadan neytronlarning sochilishiga oid ma’lumotlardan atom tuzulishini va turli xil kiristallar, suyuqliklar va ayrim molekulalardagi atomlarning xarakati xarakterini aniqlashda foydalaniladi.

Zamonaviy yadro fizikasi ikkita uzvir o’zaro bog’liq tarmoqlarga nazariy va ekisperemental yadro fizikasiga bo’linadi. Nazariy yadro fizikasi atom yadrosi va yadro reaksiyali modellari bilan ishlaydi, u mikrodunyo fizikasini tadqiq qilish proporssida vujudga kelgan fundamental fizik nazariyalariga tayanadi (Kvant mexanika, Kuchli o’zaro ta’sirlar, Elementar zarralar). Eksperamental yadro fizikasi hozirgi zamon tadqiqot vositalarining boy xazinasidan foydalaniladi. Bu vositalar yadro reaktorining (qudratli neytron dastalari manbai sifatida), zaryadlangan zarralar tezlatkichlarni, yadro reaksiyalarida hosil bo’ladigan zarralarning turli-tuman detektorlarini o’z ichiga oladi, eng avzali “yarimo’tkazgichli detektor” hisoblanadi.

Yarimo’tkazgichli detekdorlar bazan qattiq jisimli ionlashish kameralari ham deyiladi. Yarimo’tkazgich material-keremniy yoki germaniyda ionlar juftini hosil qilishga kerak bo’lgan energiya gazdagiga nisbatan taxminan bir tartibga kichik bo’ladi: 3 va 30 eV xarakterli qiymatlardir. SHuning uchun o’lchamlarning aniqligi bo’yicha yarimo’tkazgich detektorlar boshqa turdagi schetchiklardan afzalroqdir.

Qattiq jisimlar va ular asosida tayyorlanayotgan asboblar va qurilmalar xalq xo’jaligida va turmushda keng qo’llanilmoqda. Hozirgi energiya tanqisligi davrida quyosh energiyasini elektr energiyaga aylantirishda keng ishlatiladigan yarim o’tkazgichi kremniy elementning foydali ish koeffitsientini oshirish dolzarb masala bo’lib qolmoqda.

Yarim o’tkazgichlarning elektrofizik, mexanik va shunga o’xshash hususiyatlarini katta energiyali zarrachalar (proton, neytron, gamma-zarrachalar va h.k.) ta’sirida o’zgaradi. Bu o’zgarishlarning fundamental fizik asoslari to’la-to’kis o’rganilmaganligi sababli’ qattiq jismlardan tayyorlangan asboblarning hususiyatlarni nurlanish ta’sirida o’zgarishini oldindan bashorat qilish muammolari ko’pligicha qolmoqda.

Yarimo’tkazgich qurilmalay ichida kremniy monokristalidan tayyorlanganlari elektron texnika asboblari ichida ko’p qismini tashkil qiladi. Shuning uchun kremniy monokristalida hosil bo’lgan nuqsonlar tarkibini o’rganish, nurlanish ta’sirida elektrofizkaviy xossalariga ta’sir qiluvchi parametrlarini aniqlash ushbu ishning maqsadi qilib olingan.

Bizning ushbu kurs ishimizda yarimo’tkazgichli kremniy elementining elektrofizik xossalariga neytronlarning ta’siri o’rganilgan.