N xojiyeva, B. Sharipov, sh. Muxsinov

2-bap boyınsha qadaǵalaw sorawları
1. Programmalıq támiynattı konstruktsiyalash degende neni túsinesiz?
2. Programmalıq támiynattı konstruktsiyalash qanday nátiyjelerdi beredi?
3. Modullastırıw sóz dizbegin túsintirip beriń.
4. Strukturalıq programmalastırıw degende neni túsinesiz?
5. Sahraurlash ortalıǵı dep nimga aytıladı?
6. Talaplardı analiz qılıw degende neni túsinesiz?
7. Konstruksiyalaw procesi qanday dúzılıwǵa iye.
8. Funksional konstruksiyalaw sóz dizbegin túsintirip beriń.
9. Konstruksiyalaw qanday bosqishlarga bolınedi.
10. Paydalanıwshı interfeysi degende neni túsinesiz?
3- BOB. DASTURIY TA'MINOTNING HAYOTIY DAvRI


§ 3. 1. Programmanıń klassik turmıslıq dáwiri


Programmalıq támiynattıń turmıslıq dáwiri dep atalmish halda islep shıǵıw múmkin emes. Itimal, ápiwayı paydalanıwshına bunı biliwdiń hájeti joq, lekin tiykarǵı standartlardı úyreniw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.

3. 1-súwret. Programmalıq támiynattıń turmıslıq dáwiri

Hár qanday sistemanıń turmıslıq ciklı astında, rawajlanıw basqıshından tartıp, saylanǵan programma salasında paydalanıwdı tolıq biykarlaw etiw waqtıǵa shekem, arzanı isletiwden tolıq qaytarıp alıwıǵa shekem bolǵan waqtın ańlatıwı ádetiy hal bolıp tabıladı. Ápiwayı sózler menen aytqanda, programmalar, maǵlıwmatlar bazaları yamasa hátte " operatsion sistemalar" formasındaǵı informaciya sistemaları tek maǵlıwmatlar hám alar usınıs etetuǵın múmkinshiliklerdiń aktuallıǵı sharayatında talapǵa iye. Turmıslıq cikldıń tariypi hesh qanday tárzde o'ndiriste eń o'zgeriwshen bolǵan beta-versiyalar sıyaqlı sınaq programmalarına tiyisli emes dep ishoniladi. Programmalıq támiynattıń turmıslıq ciklınıń ózi ko'plegen faktorlarǵa baylanıslı bolıp, alar arasında tiykarǵı roldan birin programma isletiletuǵın ortalıq aynaydı. Biraq, turmıs aylanıwı kontseptsiyasın anıqlawda paydalaniletuǵın ulıwma shártlerdi ajıratıp ko'rsetiw múmkin:

- Dáslepki talaplar ;
- mashqalani qáliplestiriw;
- tizim ushın programmalıq támiynattıń óz-ara talapların analiz qılıw ;
- dizayn;
- dasturlash;
- kodlash hám kompilyatsiya qılıw ;
- sinov;
- disk raskadrovka;
- dasturiy o'nimdi ámelge asırıw hám oǵan xizmet ko'rsetiw.
Programmalıq támiynattı islep shıǵıw joqarıdaǵı barlıq basqıshlardan ibarat hám hesh bolmaǵanda birewin atqarolmaydi. Biraq bunday processlerdi basqarıw ushın arnawlı standartlar ornatıladı. Programmalıq támiynattıń turmıs aylanıw procesiniń standartlarınıń shártleri hám talapların aldınan belgilep beretuǵın sistemalar arasında búgingi kúnde biz tek ush tiykarǵı zattı atawımız múmkin:
- GOST 34. 601-90 ;
- ISO / IEC 12207: 2008;
- Oracle CDM.
Eginwi xalıq aralıq standart ushın orıs analogi bar. Bul sistema hám programmalıq támiynat injenerligi ushın juwapker bolǵan GOST R ISO / IEC 12207-2010. Biraq eki qaǵıydada suwretlengen programmalıq támiynattıń turmıs aylanıwı tiykarınan birdey. Programmalıq támiynattıń turmıslıq dáwiri - bul programmalıq o'nimdi jaratıw zárúrligi tuwrısında qarar qabıl etilgen waqıttan baslanıp, xızmetten tolıq shıǵıp ketiw waqtında tawsılatuǵın waqıt.
Programmalıq támiynattıń turmıslıq dáwiri basqıshların anıqlaw zárúrshiligi islep shıǵıwshılardıń programmalıq támiynattıń sapasın jaqsılawdı optimallastırıw basqarıwı hám sapanı basqarıw mexanizmlerin hár túrlı basqıshında shınıǵıwalanıń payda bolıwınan tartıp programmalıq támiynattı qollap-quwatlawge shekem jaqsılaw arqalı jaqsılawǵa umtılıwınan kelip shıǵadı. Programmalıq támiynattıń turmıslıq dáwirdiń eń ulıwma wákili bul tiykarǵı basqıshlar - processler ko'rinisindegi model bolıp, alar to'mendegilerdi óz ishine aladı :
- Programmalıq támiynatqa talaplardıń sistemalı analizi hám tiykarlash;
- Programmalıq támiynattı dáslepki (eskiz) hám tolıq (texnikalıq) konstruksiyalaw ;
- Programmalıq támiynat strukturalıq bólimlerin islep shıǵıw, alardı birlestiriw hám ulıwma programmalıq támiynattı ońlaw ;
- Sınaq, sınaq procesi hám programmalıq támiynattı nusqalaw ;
- Programmalıq támiynattıń úzliksiz islewi, texnikalıq támiynat hám nátiyjelerdi analiz qılıw ;
- Programmalarǵa xizmet ko'rsetiw, onı o'zgertiw hám jetilistiriw, jańa versiyalar jaratıw.
Bul model ádetde qabıl etiledi hám programmalıq támiynattı islep shıǵıw salasındaǵı jergilikli normativ hújjetlerge de, sırt el, xalıq programmalarına de sáykes keledi. Texnologiyalıq qawipsizlikti támiyinlew kózqarasınan, turmıs ciklı basqıshların shet el, xalıq modellerde usınıwdıń ayriqsha qásiyetlerin tolıq ko'rip shıǵıw usınıs etiledi, sebebi bul sırt el, xalıq programmalıq támiynatı bolıp tabıladı, sebebi al buzıwǵa qaratılǵanlıq túrindegi programmalıq támiynat kemshiliklerin tasıwshısı esaplanadı. Turmıslıq cikl modelleriniń grafik prezentaciyası alardıń qásiyetlerin hám processlerdiń birpara qásiyetlerin vizual túrde atap o'tiw imkaniyatın beredi. Daslep, kaskadli turmıs ciklı modeli jaratıldı, al jaǵdayda aldınǵı jumıs nátiyjelerinen paydalanǵan halda tiykarǵı basqıshlar birin-ketin baslandı. Bul konstruksiyanıń barlıq basqıshların qatań belgilengen tártipte izbe-ız atqarılıwın támiyinleydi.
Keyingi basqıshqa o'tiw aldınǵı basqıshda jumıstı tolıq juwmaqlawdı ańlatadı. Talaplardı qáliplestiriw basqıshında anıqlanǵan talaplar texnikalıq shártler formasında qatań rásmiylestiriledi hám konstruksiyanı islep shıǵıwdıń pútkil múddeti dawamında belgilenedi. Hár bir basqısh rawajlanıwdıń basqa rawajlanıw taparı tárepinen dawam ettiriliwi ushın etarli bolǵan tolıq hújjetler kompleksiniń shıǵarılıwı menen tawsıladı. Hár qanday talaptıń nadurıslıǵı yamasa onıń nadurıs aytılıwı, nátiyjede, konstruksiyanıń dáslepki basqıshına " keyin basıp qaytıw" zárúrligiga alıp keledi hám kerekli qayta ko'rip shıǵıw tekǵana konstruksiya jámáátin kesteden chetlatadi, bálki ko'binese ǵárejetlerdiń sapa tárepinen o'siwine hám, itimal, konstruksiyanıń tamamlanılıwına alıp keledi, daslep oylap tabılǵan formada. Sarqırama modeli avtorlarınıń tiykarǵı nadurıs túsinigi - bul konstruksiya pútkil processni bir ret basıp o'tedi, konstruksiyalawtirilgan arxitektura jaqsı
hám isletiw ushın qolay, programma dizayni aqılǵa say hám sınaqlar o'tiwi menen ámelge asırıwda qáteler ańsatǵana joq etiledi. Bul model barlıq qáteler ámelge asırıwda taplanıwın shámbe etedi hám sal sebepli alar komponentler hám sistema sınaqları dawamında teń túrde joq etiledi. Sanday etip, iri konstruksiyalar ushın palapartishlik modeli júdá anıq emes hám tek kisi sistemalardı jaratıw ushın nátiyjeli isletiliwi múmkin.
Spiral turmıs aylanıwınıń modeli. Bul modelde itibar dáslepki dizayn basqıshlarınıń tákirarlanatuǵın procesine qaratılǵan. Bul basqıshlarda kontseptsiyalar, talaplardıń texnikalıq qásiyetleri, dáslepki hám tolıq dizayni izbe-ız jaratıladı. Hár bir basqıshda jumıstıń mazmunı anıqlanadı hám jaratılıp atırǵan programmalıq támiynattıń sırtqı ko'rinisi konsentraciyalanadı, alınǵan nátiyjelerdiń sapası bahalanadı hám keyingi tákirarlaw jumısı jaybarlawtırıladı.
Hár bir tákirarlawda to'mendegiler bahalanadı :
- Konstruksiya shártleri hám bahasınan asıp ketiw qáwipi;
- Taǵı bir tákirarlawdı orınlaw zárúrshiligi;
- Sistemaǵa qoyılatuǵın talaplardı túsiniwdiń tolıqlıǵı hám anıqlıǵı dárejesi;
- Konstruksiyanı tamamlaw maqsetke muwapıqlıǵı.
Turmıslıq cikl programmalıq támiynatın standartlastırıw úsh jo'neliste ámelge asıriladı. Birinshi jo'nelisti Xalıq aralıq standartlastırıw sho'lkemi (ISO - Xalıq aralıq standart sho'lkem) hám Xalıq aralıq elektrotexnika komissiyası (IEC - Xalıq aralıq elektrotexnika komissiyası ) quraydı hám targ'ib etedi. Bul dárejede xalıq aralıq seriklik ushın zárúrli bolǵan eń ulıwma texnologiyalıq processlerdi standartlastırıw ámelge asıriladı. Eginwi jo'nelis AQShda Elektrotexnika hám elektronika injenerleri institutı (IEEE) tárepinen Amerika milliy standartlar institutı (ANSI) menen birgelikte aktiv túrde islep shigılıp atır. ISO / IEC hám ANSI / IEEE standartları tiykarınan usınıslarǵa iye. Úshinshi jo'nelisti AQSh Qorǵaw ministrligi (DOD) xoshametlentiredi. DOD standartları AQSh Qorǵaw ministrligi tárepinen buyırtpa etilgen firmalar ushın májburiy bolıp tabıladı.
Quramalı sistema, atap aytqanda, real waqıtta isleytuǵın sistema ushın programmalıq támiynattı konstruksiyalaw ushın ko'rip shıǵılǵan tiykarǵı processler sheńberinde
barlıq málim bolǵan islerdi birlestiriwge tiykarlanǵan turmıs ciklınıń pútkil sistema modelinen paydalanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bul model hár túrlı programmalıq támiynat konstruksiyaların jaybarlaw, jaybarlaw, basqarıwda paydalanıwǵa mo'lsherlengen.
Bul turmıs ciklı modeliniń basqıshları kompleksin processlerdiń qásiyetleri, texnikalıq-ekonomikalıq qásiyetleri hám alarǵa tásir etiwshi faktorlar tárepinen bir-birinen ayrıqsha túrde eki bo'lekke bolıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Turmıslıq cikldıń birinshi bo'leginde sistemanı analiz qılıw, konstruksiyalaw, islep shıǵıw, sınaqtan o'tkeriw hám programmalıq támiynattı sınaqtan o'tkeriw ámelge asıriladı. Bul basqıshlarda islerdiń ko'lemi, alardıń miynet qısıqlıǵı, dawam etiw waqti hám basqa qásiyetleri ob'ektke hám rawajlanıw ortalıǵına sezilerli dárejede baylanıslı. Programmalıq támiynattıń túrli klassları ushın bunday baylanıslılıqlardı úyreniw programmalıq támiynattıń jańa versiyaları ushın jumıs kesteleriniń quramı hám tiykarǵı qásiyetlerin boljawǵa múmkinshilik beredi.
Programmalıq támiynattıń islewi hám támiyinleniwin qollap -quwatlaytuǵın turmıs ciklınıń eginwi bo'legi ob'ekt qásiyetleri hám rawajlanıw ortalıǵı menen salıstırǵanda hálsiz baylanıslı. Bul basqıshlar daǵı jumıslar ko'lemi turaqlılaw bolıp, alardıń miynet qısıqlıǵı hám dawam etiw waqti sezilerli dárejede parıq etiwi múmkin hám programmalıq támiynattıń ǵalabalıq isletiliwine baylanıslı. Turmıslıq cikldıń hár qanday modeli ushın joqarı sapalı programmalıq támiynat sistemaların usınıw tek bul basqıshlardıń hár birinde tártipke salınǵan texnologiyalıq processdan paydalanilganda múmkin baladı. Bunday processni islep shıǵıwdı avtomatlastırıw quralları qollap -quwatlaydı, alar ámeldegi ob'ektler arasından tańlaw yamasa jaratıw ob'ekti hám islerdiń etarli dizimin esapqa alǵan halda jaratıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
GOST R ISO / IEC 12207-2010 standartı, jaqsı ornatılǵan terminologiyadan paydalanǵan halda, programmalıq támiynat salasında qollanılıwı múmkin bolǵan programmalıq támiynattıń turmıslıq ciklı processleri ushın ulıwma tıykardı jaratadı. Standart programmalıq o'nim yamasa xızmetti satıp alıwda, sonıń menen birge jetkizip beriw, islep shıǵıw, maqsetke muwapıq paydalanıwda, programmalıq támiynat
o'nimlerin saqlash va ulardan foydalanishni to'xtatishda ishlatiladigan processler, iskerlik hám wazıypalardı belgileydi.