Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
контракция жараёнлари сабабчи бўлади. 
Бетон тайёрланганда аралаштирилган сувнинг бир қисми цемент билан 
реакцияга киришиб гидроминераллар ҳосил бўлишига, иккинчи қисми эса 
тўлдиргичлар юзасини хўллашга сарф бўлади, ортиқча сув аста-секинлик 
билан бетондан буғланиб чиқиб кетади. Сувнинг буғланиши ва 
гидроминераллар ҳосил бўлишига сарфланиши бетоннинг киришишига ва 
ички микродефектларнинг пайдо бўлишига олиб келади. Цемент тоши 
таркибидаги калций ишқорининг (Са(ОН)
2
) карбонлашиши натижасида 
калций карбонатнинг (СаСО
3
) ҳосил бўлиши бетоннинг киришиш жараёнини 
чуқурлаштиради. Цемент тошида юз берадиган контракция ҳолати 
натижасида ҳосил бўладиган бетоннинг киришиши умумий киришишнинг 5-
10% ташкил қилади. Демак, бетонда ҳосил бўладиган асосий киришиш 
қоришма тайёрланаётганда қўшилган ортиқча сувнинг миқдорига боғлиқ 
бўлади. 
Бетоннинг киришиши натижасида ҳосил бўладиган ички зўриқиш 
тайёрланган буюм ёки конструкциянинг қалинлигига ҳам боғлиқ бўлади. 
Чунки массив конструкцияларда юза қисмлари қуриб, ички қисмлари нам 
ҳолда бўлиши бетонда нотекис киришишни келтириб чиқаради, натижада 
цемент тоши ва тўлдиргичлар контакт соҳасида ички микроёриқлар ҳосил 
бўлади. 
Бетонда ҳосил бўладиган киришишни, яъни ички зўриқишларни 
камайтириш учун иложи борича ортиқча технологик сув миқдорини 
камайтириш, тўлдиргичлар фракциялари узлуксизлигини таъминлаш керак. 
Бетон, қоришма ва цемент тошининг киришиши 6.10-расмда берилган. 
Демак, цемент тоши таркибига майда ва йирик тўлдиргичларнинг 
киритилиши мутаносиб равишда киришишини камайтиради. 

---

238 
ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б.