Murojaat gaplarda gender shakllarining ifodalanishi

 
Ablah
(a.tentak, beaql, nodon). 1. Xulq-atvori tuban, yaramas axloqli. 2. Shu 
belgi xususiyatga asoslangan haqoratni bildiradi. Bu so`z erkaklar nutqida razil 
kimslarga nisbatan qo`llaniladi.
Sotqin
nafr.
O`z vijdonini sotib qarshi tomonga o`tgan; sotilgan, xoin. Sotqin 
so`zi, ayniqsa, murojaatlarda kuchli nafrat, hazar qilish tuyg`usi bilan ifodalanadi. 
E, ablah, sotqin! — deb o`shqirdi Sodiq akam menga va suratni mayda-
mayda qilib yirtdi-da, oyog`i ostiga olib toptab, keyin eshikni qattiq yopib chiqib 
ketdi. 
(O`. Hoshimov. Dunyoning ishlari). 
Ityaloq 
shv. 
1. Itga ovqat beriladigan idish, itning tuvagi. 2 s
o`k.
Shu idishga 
nisbatli haqoratni bildiradi. Bu so`z odatda erkaklar nutqida qo`llanadi, biroq 
ayollar nutqida ham uchrab turadi. Bu murojaat orqali so`zlovchida nutq qaratilgan 
shaxsga nisbatan qattiq nafratlanish, jirkanish, hazar qilish kabi emotsiyalar bo`ladi. 

---

53 
Kampir uyda javrar, qizini qarg`ar edi: - E, o`l, ityaloq! Daydi itning 
tumshug`ini yog` qilmay o`l! 
(A.Qahhor. Qo`shchinor chiroqlari) 
Maraz 
(a. kasallik) 1. Yiring olgan, fasod bog`lagan yara. 2. Shu narsaga 
nisbatli haqoratni bildiradi. 
Hasanning gapiga qotib-qotib kulgan ham shu maraz 
emasmidi? 
(S.Siyoyev. 
Avaz).
Men 
bu 
marazni 
 
to`rt 
yildan 
beri 
bilaman.
(A.Qahhor. Ig`vogar). 3 
ko`chma. 
Yaramas, zararli nuqson, illat. 
Qo`shib 
yozish, ko`zbo`yamachilik degan maraz illat dehqonlarimiz sha’niga yaxshi 
bo`lmadi. 
(“Mushtum”).
Kalxamaj
go`ng yeydigan va go`ngni soqqa qilib, uning ichiga tuxum 
qo`yadigan qo`ng`iz. Ko`chma ma’noda erkaklar nutqida qo`llaniladi. 
Obbo, la’nati kalxamaj! 
(Oybek. Qutlug` qon) 
Da’yus
(a. qo`shmachi). 1. O`z xotinini birovga qo`shub beruvchi. 2. Qattiq 
so`kish iborasi. Bu so`z ham evfemistik xarakterda bo`lib, qattiq nafsoniyatni 
qo`zg`aydi, erkaklar murojaatida qo`llaniladi. 
Kofir bo`lmasam, battar bo`lmaymanmi, senga nima, da’yus!
(X.Sultonov. Yo 
Jamshid)