Murojaat gaplarda gender shakllarining ifodalanishi

Ayollar nutqida uchraydigan murojaatlar: 
Tasadduq 
(ar. sadaqa qilish) 2. Sadaqa bo`lay, o`rgilay. Odatda yoshi ulug` 
ayollar nutqida ko`p uchraydi. Quyidagi misoldan ham ko`rib turibmizki, bu 
so`zning izohiga bog`lab uni tahlil qilsak, “
barakalla, o`rgilay”
degan ma’no 
anglashilib, so`zlovchining his hayajonini ifodalovchi kuchli emotsiya deb qabul 
qilamiz. Bunday tushunilsa, murojaat shakli bo`yog`i kamroq. Lekin uni so`zma-
so`z tarjima qilmay tinglovchiga murojaat sifatida qabul qilsak, ijobiy bo`yoqqa 
ega bo`lgan so`zlovchining xayrixohligini ifodalagan munosabat ekanligini anglab 
yetamiz. “Barakalla, 
tasadduq! – 
deydi Ermon buva jilmayib. – Umringizdan 
baraka toping...” (O`.Hoshimov. Dunyoning ishlari). 
Ruscha erkalash ma’nosini ifoda etuvchi 
–ichka
qo`shimchasi ayollar 
nutqidagi murojaatning ko`p qismini tashkil etadi. Bu orqali biz nutq qaratilgan 
shaxsning yosh ekanligini, ayni vaqtda nutq jarayonini rasmiy doirada emasligini, 
unga bo`lgan munosabatning ko`proq ijobiy xarakterda ekanligini ko`ramiz. 

---

54 
Minutochku, 
Gulichka! 
Bu naxallar... – to`siq orqasidagi xotin qoshini 
chimirib, biz tomonga yarq etib qaradi-yu, to`satdan yuzi yorishdi. (O`.Hoshimov. 
Dunyoning ishlari). 
Juvonmarg
(fors. Yosh, bevaqt o`lgan) 1.Yosh o`lgan, avji yetilgan paytda 
nobud bo`lgan. 2. q
arg`ish so`z. 
O`lgur, yer yutgur. “Ha,-a, 
juvonmarg
, qo`limga 
tushdingmi! – dedi Hoji xola, yosuman tantanasini qilib.
Bu so`z odatda, kampirlar tilida qo`llanilib, qarg`ish ma’nosida qo`llaniladi. 
Unda qasddan niyat bildirish hamda shunchaki og`zaki nutq uchun xos bo`lgan 
murojaatni tushunamiz. Unda ifodalangan ma’no bir o`rinda salbiy bo`lsa, yana bir 
o`rinda, neytral, boshqa vaqtda esa ijobiy bo`ladi.
Shallaqi
sharm-hayoni bilmaydigan, bo`lar-bo`lmasga janjal ko`taradigan, 
janjalkash. Ham ayollar, ham erkaklar nutqida qo`llanuvchi qo`pol so`z. Odatda, 
ayollar nutqida murojaat shaklida emas, o`zi so`zlayotgan shaxs haqida xarakter 
ifodalasa, erkaklar nutqida, deyarli, murojaat sifatida qo`pol ma’noda qo`llaniladi.
O`sha shallaqini urgan bo`lsa ajab qipti! O`zi yomon xotinqilg`iligiga 
yarasha bo`pti! – dedi Dilshodning onasi
(U.Hamdam. Sabo va Samandar). 
So`zga quloq sol, shallaqi makiyon!—Yormat ko`zlarini nayzaday qadadi
. (Oybek. 
Qutlug` qon).