Moskow mining institute publishing house

k
у —_h.o

K.

p.o L_

^So Z ^ho - ^Po ⁽Z ^ho ^{)2 Ct}S^ao + ^ho ^{)3 ct}g^2ao

(5.1)
Mazkur ag’darmada uning maksimal to’ldirilganligida (stelik) tekis maydonda kon massasi hajmi (м³) quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Bunda, k_HO =0,8-0,9 - tog’ jinsini ag’darmaga bir tekisda to’kilmasligini hisobga olish koeffitsiyent;
K₀ =1.1-1.2 - ag’darmadagi tog’ jinsini qoldiq maydalanish koeffitsiyenti;
S_o - ag’darma maydoni, m²;
h - ag’darma pog’onasi balandligi, m;
P - ag’darma asosi perimetri, m;
a_Q - ag’darma qiyalik burchagi, daraja.
Ag’darma perimetrining qoplovchi tog’ jinslarini qabul qilish va joylashtirishga modjallangan bir qismi ag’darma ishlarining frontini tashkil qiladi. Ag’darma ishlari frontini aloxida uchastkalarga bo’lish (oxiri berkliklar) ag’darma hosil qilishda front bo’yicha asosiy va tayyorlash ishlarini bo’lib olish imkonini beradi. Alohida oxiri berklikning uzunligi keng chegaralarda o’zgaradi va asosan qo’llaniladigan ag’darma ishlarini mexanizatsiyalash usuli, ag’darma maydoni, ag’darmaga joylashtiriladigan qoplovchi tog’ jinslarining hajmiga bog’liq bo’ladi.
Ag’darma oxiri berkliklarning kerakli soni karyer yuk aylanmasi hajmi va ag’darma oxiri berkligining qabul qilish xususiyati bilan aniqlanadi.
Ag’darma ish fronti harakatlanish usuli ag’darmalarning rejadagi rivojlanish sxemasini aniqlaydi. Ag’darma frontining harakatlanishning uchta usuli mavjud: parallel, yelpig’ichsimon va noto’g’ri chiziqli (5.1-rasm.).


5.1-rasm.. Ag’darma ishlari frontining harakatlanish sxemalari:
a - parallel, b - yelpig’ichsimon, v - noto’g’ri chiziqli

Ag’darma hosil qilish jarayoni birlamchi ag’darma to’kilmalarini hosil qilish, qoplovchi tog’ jinslarini bo’shatish va tekislash ishlari, ag’darma yuzasini rejalashtirish va transport aloqalarini ag’darmaga ko’chirishni o’z ichiga oladi.

Ilk to’kilmalarni hosil qilish ag’darma pog’onasining muayyan balandigida ag’darma ishlari frontini aniqlab olish uchun xizmat qiladi. Ilk to’kilmaning qalinligi transport aloqalarining harakatlanishini ta’minlash uchun 7-10m ni tashkil qiladi. Tog’ yonida ag’darma hosil qilishda avval transport aloqalarini joylashtirish uchun gorizontal maydon hosil qilinadi (ag’darma balandligi nuqtasida). Ag’darmani to’ldirish nuqtaning pasayish tomoniga nisbatan amalga oshiriladi. Ag’darmaning mumkin bo’lgan balandligi uning turg’unlik holati bilan chegaralanadi.
Ag’darmani tekis joyda hosil qilishda birlamchi tashlanma qazilma tog’ jinslaridan tashlanadi yoki qoplovchi tog’ jinslaridan. Qoplovchi tog’ jinslarining va karyer transportining turiga ko’ra birlamchi tashlanma draglayn, mexanik kuraklar, buldozer va g’ildirakli skreperlar bilan hosil qilinishi mumkin (5.2, 5.3, 5.4, 5.5 rasmlar).
Tog’ jinsini g’aramlash uchun mexanizatsiyalash uskunalarini tanlash asosan qoplovchi tog’ jinsining fizik-texnik xususiyatlari va karyer transporti turiga bog’liq (5.1-jadv).
Ag’darma yuzasiining tekislanishi yo’llaming va konveyerlarning
harakatlanishi uchun, avtomobil yo’llarini hosil qilish va keyinchalik rekultivastiya qilish uchun amalga oshiriladi. Tekislash qoidaga ko’ra buldozerlar bilan amalga oshiriladi.
Transport aloqalarini ag’darma maydoni bo’ylab siljitish davriy xarakterga ega va ag’darma zaxodkasini hosil qilgandan keyin amalga oshiriladi. Ag’darma aloqalarining ko’chirilishi karyerdagi vaqtinchalik yo’llarining ko’chirilishiga xos.


5.2-rasm. Qoplovchi tog’ jinslaridan ilk to’kilmani hosil qilish sxemasi:
a - tog’ yonida mexanik kurak bilan; b - tekis joyda draglayn bilan.





5.3-rasm. Yumshoq tog’ jinslaridan ilk to’kilmani g’ildirakli skreperlar bilan hosil qilish sxemasi:
1 - ag’darma qiyaligi; 2 - zaboy; 3 - ag’darma; 4 - karyer; 5 - skreper;





5.4-rasm. Mexanik kuraklardan foydalanib ag’darma hosil qilish sxemasi