Moskow mining institute publishing house

n_e.„„ = 36O0VA, «КЛ,) (3.15)
bunda, V_n -bir stiklda buldozer tomonidan ko’chiriladigan tog’ jinsi hajmi,

3 .
м
К._n - tog’ jinsinin tashish masofasi va qiyaligini hisobga oluvchi buldozerning unumdorligi o’zgarish koeffitsiyenti (jadval 3.8); k_p. _n - tog’ jinsining yumshatilganlik koeffitsiyenti;
Т_ц . _р - buldozerning ish stikli davomiyligi, s.

ГТ1 « • • • • Tog’ jinsini ko’chirish masofasi, m	Tog’ jinsini tashishdagi ku n koeffitsiyenti
	Gorizontal maydonda	10% qiyalikda	20% qiyalikda	10% yuqoriga chiqishda
15	1	1.8	2.5	0.6
30	0.6	1.1	1.1	0.37
65	0.3	0.6	0.6	0.18
100	0.2	0.36	0.36	0.12

Ma’lumot. Yu. V. Deynego ma’lumotlari bo’yicha

Buldozer tomonidan bir stiklda tashiladigan tog’ jinsi hajmini (yig’ilish prizmasi hajmi) uchburchak prizmasi hajmidan kerakli aniqlikda aniqlash mumkin. h_n «h₁ ko’rinishida qabul qilib (rasm. 3.17), quyidagini aniqlaymiz:

V = Ъ_пр\В_л/2 (3.16)
bunda, b_np - cho’zish prizmasi kengligi, m;
Ъ = h / tga;
np л о ?
h -ag’darma balandligi, m;
a =35^60° - cho’zish prizmasida tog’ jinsi qiyalik burchagi;
В_л - ag’darma kengligi, m.
(3.16) formulaga b_npo’rniga h_n /tga qiymatini qo’yib qo’yidagini aniqlaymiz:
V = BXl tga (3.17)

17. 
    rasm.. Cho’zish prizmasi hajmini aniqlash sxemasi.
    

1-ag’darma; 2-kon massasi.
Buldozerning ishlash vaqtida minimal ko’ndalang qiyalik 30%dan oshmasligi kerak. Buldozer 15-18 va 35-40% li balandliklarni mos ravishda yuk bilan va yuksiz, hamda 45% qiyaliklarni bosib o’ta oladi.




Т, = t_H + t_dJ! + t_dM +1 = ^Lh + ^Lnn + ^Lnn +1

^VH ^Vdr K.n

(3.18)
Buldozerning ishchi stikli davomiyligi (s):
bunda, t_H - tog’ jinsini cho’zish davomiyligi, s;
t_d3 - buldozerning yuk bilan harakatlanish davomiyligi, s;
- beldozerning yuksiz harakatlanish davomiyligi, s; t_e =5-10 - ajdarmaning o’zgarish va tushurish tezligi, s;
, L_{n n} - mos ravishda cho’zishning va tog’ jinsini tashishining masofasi, m;
v_H, v_{d 3}, - buldozerning mos ravishda o’rtacha tog’ jinsini olishda, yuk
bilan va yuksiz harakatlanish tezligi (jadv. 3.9), m/s.
3.9 .jadval

Tog’ jinslari	Buldozerning harakatlanish tezligi, m/s
	Tog’ jinsini cho’zishda	Yuk bilan	Yuksiz
Qum va yumshoq	0.6-1.2	1-2	1.6-2.5
Zich, maydalangan tosh - shag’alli va turib qolgan aralashgan	0.55-0.9	1-1.3	1.2-2.8
Maydaportlatilgan	0.15-0.35	0.6-0.8	0.7-1.3

Buldozerning almashinuv ekspluatastion unumdorligi (м³):
Пбсм = 2600Vnk_uJ_CMk_u.₆ /(Тц. _pk_pn) (3.19)

bunda, T_CM - almashinuv davomiyligi, soat;

к_иб =0.7-0.8 - buldozerning vaqt davomida ishlatilish koeffitsiyenti.
Buldozerning ishi kon massasini uncha katta bo’lmagan masofalarga tashiganda unumdordir (80m gacha). To’kiladigan tog’ jinsi bilan va qiyalikka ishlaganda kon massasini 100m va undan yuqoriga tashish ratsionaldir.
Buldozerning unumdorligi asosan uning kuchiga, qazib olinadigan tog’ jinsi xususiyatiga va tashish masofasiga bog’liq. L_nn masofasida tog’ jinsini 15-20m masofaga tashishda buldozerning 75-200 kVt kuchida unumdorligi yumshoq tog’ jinslarida 800-1300 м ni tashkil qiladi, L_nn =100m bolganda esa bu
ko’rsatkich 200-350 м orasida boladi.







П

б.тех.пл

3600(Ь_пол - a)Ln

n

L

(3.20)
Rejalashtirish ishlarida buldozerning soatlik unumdorligi (м³ ) qyidagi formula bilan aniqlanadi:
V ^упл
bunda, L_M - rejalashtirish maydoni kengligi, m;
Ь_иол - buldozerning bir o’tisha rejalashtirish yo’li kengligi, m; a=0.3-0.4 - yo’lning tusilish kengligi, m; n - bitta yo’ldan buldozerlarning o’tishi soni;
v_M - rejalashtirishda beldozerning harakatlanish tezligi (birinchi uzatmada v_M =0.3-0.7) m/s;
t„_oe =8-12 - har bir o’tishda buldozerning qaytish vaqti.
G’idlirakli skreper - o’zi yurar yoki tortgichga ulaniladigan agregatdir, u tog’ jinsini tashishga, qazishga va tashishga xizmat qiladi. Skreperning ishchi a’zosi bu cho’michdir, u oldingi qismda tog’ jinsini kesish uchun mo’ljallangan kesuvchi qin mavjud. Skreperning cho’michi teleskopli yoki greyferli bo’ladi. Bo’shatish turiga bo’yicha cho’michlar erkin, ta’sir oqibatida va yarim ta’sirli bo’shatiladigan cho’michlar mavjud. Erkin bo’shatishda cho’mich o’z og’irligi oqibatida oldinga yoki orqaga ag’dariladi. Ta’sir oqibatida bo’shatish cho’michning orqa qismi tog’ jinsini siljitishi bilan amalga oshadi. Yarim ta’sirli cho’mich bir vaqtda cho’michning ag’darilishi va biroz ta’sir kuchi bilan bo’shatish amalga oshiriladi.
Skreperlar bir o’qli va ikki o’qli bo’ladi. Boshqarish turi bo’yicha skreperlar gidravlik va mexanik (kanatli) boshqaruvchi bo’ladi.
Ochiq kon ishlari uchun foydalanish maqul bo’lgan skreperlar bu o’zi yurar kuchli va yarimtirkamali hisoblanadi, ular katta tezlikka (yuksiz 40-60 km/s va yuk bilan 20-30km/s) va harakatchanlikka ega ikki o’qli g’ildirakli tortgichlar asosida yaratilgan. Zanjirli tortgichlarga ega skreperlar faqat yomon yo’l holatlarida va tashishning kichik masofalarida ishlatiladi (300m gacha).
Skreperlar ochish va qazib olish ishlarini bajarishda, transheyalar o’tish va tashlanmalar hosil qilishda, plastlarni foydali qazilmalardan tozalashda, tekultivastiya ishlarini bajarishda va turli yordamchi ishlarda ishlatiladi. Skreperlar asosan yumshoq tog’ jinslarida qo’llaniladi. Oxirgi yillarda kuchli skreperlar kichik maydalangan qoyasimon tog’ jinslarini ishlashda qo’llanilmoqda. Og’ir holatlarda skreperlarni yuklash buldozer itargich bilan amalga oshiriladi.
Tog’ jinsini skreper bilan qazib olish quyidagicha amalga oshiriladi. Skreperning zaboyga yaqinlashishida cho’mich tushurilib oldingi bo’shliq ochiladi. Skreperning zaboyda harakatlanishi davomida kesgich bilan tog’ jinsini kesadi, qatlamsimon tog’ jinsi qalinligi yumshoq tog’ jinslarida 0.2-0.3m, zich tog’ jinslarida va yaxshi maydalangan tog’ jinslarida 0.1-0.15m ni tashkil qiladi. To’ldirilgandan keyin cho’mich ko’tariladi, oldingi bo’shliq yopiladi va skreper bo’shatish joyiga qarab harakatlanadi. Ag’darmada cho’mich tushuriladi, oldingi yopqich ko’tariladi va orqa devor cho’michga qarab harakatlanadi va tog’ jinsi bo’shatiladi. Bo’shatishdan keyin cho’mich ko’tariladi, yopqich yopiladi va orqa devor o’z holatiga qaytadi. Shu holatda skreper zaboyga qaytadi va jarayonni takrorlaydi.
Tog’ jinsini skreper bilan qazib olish gorizontal qatlamlar (cho’michni gorizontal maydonda to’ldirishda) va qiya qatlamlar (asosan transheyalar o’tishda) bilan cho’michni qiya maydonda to’ldirib qiyalikka harakatlanishi bilan amalga oshiriladi. Oxirgi holatda cho’michni bo’shatish vaqti 20-30% ga kamayadi, bu kesiladigan qatlamning qalinligida amalga oshadi. Zaboyning qiyalik burchagi 10-20° da o’zgaradi. Qiya zaboyning uzunligi (m) quyidagi formula bilan aniqlanadi:
1з = Ek_CK /(b_Kh_CK) (3.21)
bunda, E-skreper cho’michining hajmi, м³;
k_CK - skreperlash(ekskavastiya) koeffitsiyenti;
b_K - cho’michning kesish asbobi kengligi, m;
h_CK - skreper tomonidan kesiladigan qatlam kengligi, m.
Skreperlash koeffitsiyenti cho’mich to’ldirilganligi k_HK koeffitsiyentining (k_HK = 1,1 ^ 1,4 ) cho’michda tog’ jinsi maydalanganligi k_pK koeffitsiyenti bilan aniqlanadi.
Skreperning soatlik texnik unumdorligi (м³) tog’ jinsining xususiyatlari,cho’mich hajmi, tashish tezligi va masofasi bilan aniqlanadi:
П = 60Е / Т (3.22)