Moskow mining institute publishing house

3.3-jadval davomi

Ko’rsatkich­ lar	Ko’p cho’michli zanjirli ekskavatorlar
	Ds =315 0	D. =45 00	R =560	о II о	R=12 00	R=160 0	R =224 0
Nazariy unumdorlik (yumshatilgan tog’ jinslarida),	7800	11500	1000	1300	2850	3950	5500

м^3 / с
Qazish balandligi, m	17	33	17	12.5	20	29	32
Qazish chuqurligi, m	25-27	33	17.5	12.5	20	29	32
Cho’mich hajmi, l	3150	4500	560	700	1200	1600	2240
Asosga bo’lgan bosim, MPa	1.7	1.7	1.35	1.5	1.32	1.25	1.25
Harakatlanish tezligi, m/min	2-6	3-9	3-8	5.5	2.5-8	2-6	2-6
Massa,t	3680	4100	950	1000	1600	2680	3500

(2500-5000 м / с) va undan ortiq unumdorlikka ega holda ishlab chiqariladi.

3.14-rasm.. Rotorli ekskavator sxemalari:
1-rotor g’ildiragi; 2-o’q; 3-zanjir; 4-yuklash konsoli; 5-qarshiyuk; 6-burilish platformasi.

Rotorli ekskavatorlar


dchik (630


м³/ с), o’rtacha (630-2500


м³/ с), katta

Qazish ta’siri bo’yicha (1 sm cho’michning kesuvchi tig’ida) normal qazish kuchili (600-900 N/sm) va yuqori qazish kuchili (1200-2100 N\sm) ekskavatorlar mavjud. Yuqori qazish usuliga ega ekskavatorlar tosh ko’mir, yarim qoyasimon va muzlagan tog’ jinslarini qazishda qo’llaniladi.

Yuqori va pastki qazishga ega rotorli ekskavatorlar mavjud. Maksimal qazish balandligi qazib olinadigan pog’ona balandligini aniqlaydi. Zamonaviy ekskavatorlarda bu ko’rsatkich 50 m dan oshmaydi. Qazishning maksimal chuqurligi 10m dan oshmaydi.
Rotorli ekskavatorlar chiquvchi va chiqmaydigan o’qli bo’ladi. Chiqmaydigan o’qli ekskavatorlar 20-25% ga engil va xavfsiz bo’ladi. Lekin qazish ishlarida zaboylarni ajratib qazib olishda chiqadigan o’qli
ekskavatorlardan foydalanish maqul. O’qning maksimal chiqishi 25-31m gacha bo’ladi.
Rotorli ekskavatorlarning harakati zanjirli, rels-zanjirli bo’ladi. Qadam tashlaydigan-relsli harakatga ega ekskavatorlar nisbatan kuchli va chiqmaydigan o’qqa ega bo’ladi. Qadam bosadigan-relsli ekskavatorlar zanjirliga qadaganda turgan joyida har qanday burchakka qaytish qobiliyati borligi bilan ekskavatorning harakatchanligini oshiradi. Kichik, ba’zida o’rtacha va katta ekskavatorlar asosan zanjirli harakatga ega. 600t gacha og’irlikka ega kichik va o’rtacha kuchli ekskavatorlar ikki g’altakli zanjirli harakatga ega. Kuchli ekskavatorlar ko’pzanjirli qilib ishlab chiqariladi.
Mahalliy rotorli ekskavatorlarning texnologik ko’rsatkichlari 3.4-jadvalda ko’rsatilgan. Rotorli ekskavatorlarning ko’plab soni boshqa davlatlarda ishlab chiqariladi (Germaniya, Polsha va bosh.).

3.4 -jadval

Ko’rsatkichlar	Rotorli ekskavatorlar
	ERG-400	ER-1250	ER-1250D
Nazariy unumdorlik (yumshatilgan tog’ jinsida), м^3 / с	1370	1600	1250
Qazish balandligi, m	17	17	16
Qazish chuqurligi, m	1.5	1.5	1.5
Rotor g’ijdiragi diametri, m	6.43	6.45	6.45
Cho’mich hajmi, m	0.4	0.4	0.4
Konveyer lentasi kengligi, m	1.2	1.2	1.2
Asosga bo’lgan bosim, MPa	0.108	0.135	0.135
Harakatlanish tezligi, m/min	2.9-5.8	6.25	6.25
Massa, t	578	690	695
Elektryuritgichlarning o’rnatilgan kuchi, kVt	580	670	670

Ko’rsatkichlar	Rotorli ekskavatorlar
	ERShR-1600	ERShRD-5000	ERShR-12500
Nazariy unumdorlik (yumshatilgan tog’ jinsida), м^3 / с	5000	5000	12500
Qazish balandligi, m	40	30	32
Qazish chuqurligi, m	7	3	4
Rotor g’ijdiragi diametri, m	16.3	13	18
Cho’mich hajmi, m	1.6	1	3.5
Konveyer lentasi kengligi, m	2	2	2.8
Asosga bo’lgan bosim, MPa	0.12-0.17	0.125-0.175	0.25
Harakatlanish tezligi, m/min	2-3	2-3	2.1-2.7
Massa, t	4244	4200	5700
Elektryuritgichlarning o’rnatilgan kuchi, kVt	9400	berilmagan	Berilmagan

5. 
   KO’P CHO’MICHLI EKSKAVATORLARNING TOG’ JINSINI QAZIB OLISH SXEMASI VA ZABOYLARNING O’LCHAMLARI.
   

Rels harakatidagi ko’p cho’michli zanjirli ekskavatorlar pog’onalarni frontal zaboylar bilan qazib oladi, zanjirli harakatdagi ekskavatorlar esa - yon tomonli. Pog’onani frontal zaboy bilan qazib olishda kon massasini chiqarish parallel (bir yoki ko’p qatorli) va uchburchak qirindili qazib olinadi (rasm. 3.15). Cho’michning pog’ona bo’ylab harakatlanishida va ekskavatorni pog’ona bo’ylab v₃ tezlikda ko’chirishda qirindilar paydo bo’ladi. Pog’ona balandligi va qiyaligi, qirindining kengligi va qalinligi ekskavatorning texnik unumdorligi bilan o’zaro aloqada bo’ladi, va quyidagi formula bilan aniqlanadi:
П = 60v l S (3.6)
э.тех э з V /
1_з = h sin ^a
bunda, l₃ -zaboyning qiyalik balandligi, m; h-pog’ona balandligi, m; a-pog’ona qiyalik burchagi, daraja;
S -kesiladigan qirindi qalinligi, m.
Cho’michning tog’ jinsi bilan kerakli darajada to’ldirilishi ekskavatorning harakatini kerakli tezligini o’zgartirish bilan yoki kesiladigan qirindining qalinligini nazorat qilish bilan erishiladi. Zamonaviy zanjirli ekskavatorlar uchun v = 4±12. S kattaligi ekskavatorning yo’naltiruvchi ramasini ko’tarish yoki tushurish yo’li bilan nazorat qilinadi.


3.15-rasm. Kon massasini ko’p cho’michli ekskavatorlar bilan qazib olish sxemasi:
a-parallel yakka qirindilar bilan; b-xuddi o’sha ko’p qatorli; v-uchburchak qirindilar bilan; l_e - yo’naltiruvchi ramaning chiqish kattaligi.

Kon massasini parallel yakka yoki ko’p qatorli qarindilar bilan qazib olish ekskavatorning doimiy unumdorligini va v va S kattaliklarining o'zgarmas kattaliklarida cho’michning samarali to’ldirilishini ta’minlaydi. Yakka qirindilar ishida har bir qirindini echishdan keyin yo’l reshyotkasi doimiy cheksiz yo’naltiradiganda harakat qiladi. Kirish kengligi qirindi kengligiga teng. Qirindining maksimal qalinligi S_Max zanjirli ekskavatorning cho’michi hajmi bilan aniqlanadi. Cho’mich hajmi 400,560,800,1600,2240,3150l bo’lganda qirindining maksimal qalinligi mos ravishda 50, 56, 63, 71, 80, 90, 100 sm bo’ladi.

Kon massasini ko’pqatorli parallel qirindilar bilan qazib olish pastki qazib olishda va chiqariladigan ramaning mavjudligida ratsionalroq hisoblanadi.
Pog’onani frontal zaboy bilan kon massasini uchburchak qirindi bilan qazib olishda birinchi qirindini qazib olishda (ekskavator yo’llarining ko’chirilidan keyin) rama gorizontal holatda bo’ladi. Har bir keyingi qirindi uchun rama tushurilgan bo’ladi. Zaxodkani qazib olishdan keyin pog’ona ostida grebnilar qoladi, ular rejalashtiriladigan pog’ona bilan qazib olinadi. Qirindining bir hil bo’lmagan qalinligida uning uzunligi bo’yicha cho’michning bir hil bo’lmagan to’ldirilishi amalga oshadi va ekskavatorning unumdorligi bir qancha (5-8% ga) kamayadi. Ekskavator yo’llari barcha zaxodkalar qazib olingandan keyin ko’chiriladi.
Pog’onani frontal zaboylar bilan qazib olishda kon massasini parallel qirindilar bilan qazishda yuqori qazib olishda pastki qazib olishdagi kabi jarayon bir hil bo’ladi. Ekskavator yo’llari qirindi qalinligiga ko’ra to’xtovsiz ko’chiriladi, yoki (rejalashtirish pog’onasi mavjudligida) rejalashtirish pog’onasi uzunligi bo’yicha davriy amalga oshiriladi.
Pog’onani yon zaboy bilan qazib olishda yuqori va pastki qazib olish qo’llaniladi. Serpsimon qirindilar bilan kon massasini qazib olishda zaboyning maksimal kengligi ramaning uzunligi, qiyalik burchagi va qaytish burchagi bilan aniqlanadi (kuchli ekskavatorlar uchun 20-30m ni tashkil qiladi).
Zanjirli ekskavatorlarning zaboy balandligi qazish balandligi, yo’naltiruvchi ramaning uzunligi va uning qiyalik burchagiga bog’liq va 5-40m oralig’ida o’zgaradi. Ramaning qiyalik burchagi qazib olinadigan tog’ jinsi turg’unligi bilan aniqlanadi va 45° dan oshmaydi.
Gorizontal va qiya plastlarni alohida qazib olishda ko’pcho’michli ko’psharnirli ramali zanjirli ekskavatorlar foydalidir.
Zanjirli va qadam tashlash-rels harakatidagi rotorli ekskavatorlar pog’onalarni asosan yon zaboylar bilan qazib oladi. Frontal zaboy rels harakatidagi ekskvatordan foydalanganda qo’llaniladi, shuningdek alohida qazib olishda ham. Yon qazib olishda ekskavator joyida turadi, rotor va o’q esa ekskavatorning o’qiga nisbatan со = 90-H35°darajaga qayiriladi. Yon zaboylardan foydalanish ekskavatorlarning harakatlanishi uchun elektr energiyasi sarfini kamaytiradi.
Rotorli ekskavatorlar bilan kon massasini vertikal yoki gorizontal qirindilar bilan qazib olish mumkin (rasm. 3.16). Gorizontal qirindilarda qazib olinadigan pog’onaning balandligi kamayadi, qazib olishning energiya sarfi ortadi (30% gacha) va rotorga bo’lgan bosim oshadi (10-30%ga). Ekskavatorning asosga bosimi vertikal qirindilar bilan qazib olishda gorizontaldan ko’ra balandroq. Shu sababli turg’un tog’ jinslarida vertikal qirindilardan foydalaniladi. Gorizontal qirindilar yumshatilgan va sochiluvchan tog’ jinslarini qazib olishda qo’llaniladi. Vertikal va gorizontal qirindilarning aralashtirib qo’llanilishi turg’un bo’lmagan tog’ jinslarida kichik burchakli qiyaliklar hosil qilishda va alohida qazib olishda amalga oshiriladi.