Moliyaviy tahlilning rivojlanish tarixi va fan sifatida shakllanishi

Iqtisodiy resurslar	Davr boshi	Davr oxiri
Farqi (+,-)
Uzoq muddatli aktivlar	Jami	10 219 731 945	12 593 199 960	2 373 468 015
	Asosiy vositalar	7 104 110 120	10 452 934 960	3 348 824 840
	Nomoddiy aktivlar	417 151	345 379	-71 772
	Uzoq muddatli investitsiyalar	-	-
	Kapital qo‘yilmalar	2 834 711 892	1 572 602 311	-1 262 109 581
	O‘rnatiladigan asbob-uskunalar	-	-	-
	Boshqa uzoq muddatli aktivlar	280 492 782	567 317 310	286 824 528
Joriy aktivlar	Jami	2 978 372 713	11 683 693 105	8 705 320 392
	TMZ	819 530 511	1 047 437 972	227 907 461
	Kelgusi davr xarajatlari	1 366 091 169	8 441 062 224	7 074 971 055
	Debitorlik majburiyatlari	503 338 335	1 566 042 404	1 062 704 069
	Pul mablag‘lari	171 917 383	468 669 767	296 752 384
	Boshqa joriy aktivlar	117 495 315	160 480 738	42 985 423
Jami aktivlar		13 198 104 658	24 276 893 065	11 078 788 407

 
Korxonaning iqtisodiy resurslari davr boshiga nisbatan 11 078 788 407 ming so‘mga ortgan. Jumladan uzoq muddatli aktivlardagi o‘zgarish 2 373 468 015 ming so‘mni, joriy aktivlardagi o‘zgarish 8 705 320 392 ming so‘mni tashkil qilgan. Uzoq muddatli aktivlardagi asosiy o‘zgarish asosiy vositalar qatoriga to‘g‘ri keladi. Joriy aktivlar tarkibida eng yuqori o‘zgarish kelgusi davr xarajatlari qatoriga to‘g‘ri keladi.
Iqtisodiy resurslarning moliyaviy tuzilmasi

Moliyaviy resurslar		Davr boshi		Davr oxiri		Farqi (+,-)
O‘z mablag‘lari manbasi	Jami		7 745 794 466		10 124 233 076		2378438610
	Ustav kapitali		614 384 306		828 202 670		213 818 364
	Qo‘shilgan kapital		-		-		-
	Rezerv kapitali		5 737 851 427		8 121 422 920		2 383 571 493
	Taqsimlanmagan foyda		507 693 607		223 400 675		282 492 932
	Boshqa o‘zlik mablag‘lari		885 865 126		951 206 811		65 341 685
Majburiyatlar	Jami		5 452 310 192		14 152 659 989		8700349797
	Uzoq muddatli majburiyatlar		4 675 490 146		12 304 013 149		7 628 523 003
	Joriy majburiyatlar		776 820 046		1 848 646 840		1 071 826 794
Jami moliyaviy resurslar		13 198 104 658		24 276 893 065		11078788407

 
Iqtisodiy resurslarning moliyaviy tuzilmasida quyidagi o‘zgarishlar kuzatilgan. O‘z mablag‘lari manbasidagi o‘zgarish davr boshiga nisbatan 2 378 438 610 ming so‘mga, majburiyatlardagi o‘zgarish davr boshiga nisbatan 8 700 349 797 ming so‘mga ortgan. O‘z mablag‘lari tarkibida asosiy manba sifatida rezerv kapitali tarkiblangan. Uning davr boshiga nisbatan o‘zgarishi 2 383 571 493 ming so‘mni tashkil qilgan. Majburiyatlar qatorida uzoq muddatli majburiyatlarning davr boshiga nisbatan o‘zgarishi 7 628 523 003 ming so‘mni tashkil qilgan.
 
 
 
27
1. 1Moliyaviy tahlil fanining predmeti.
Tahlil fanining predmetiga keng ma’noda e’tibor beradigan bo‘lsak, u tahlil qilinayotgan obyekt (firma, kompaniya, konsernlar)ning butun xo‘jalik faoliyatidir. Tahlil fani xo‘jalik faoliyatida nafaqat sodir bo‘lgan, balki bo‘layotgan va kelgusida bo‘ladigan jarayonlarni ham o‘z ichiga oladi. Shu jihatdan ushbu fan boshqa fanlardan tubdan farq qiladi.
Tahlil fanining predmetiga manbalarda berilgan ta’riflar shu darajada ko‘p bo‘lishiga qaramasdan ularning barchasini bir mazmunda tushunish mumkin. Bu mazmun, jarayonlarning doiraviyligi, faoliyat natijalarining manbalarda ifoda etilganligi, ko‘rsatkichlar tizimida baholanishi, sabab-oqibat bog‘lanishlari, ichki va tashqi omillar ta’sirida o‘rganishning yagonaligi bilan izohlanadi.
Tahlil fanining predmeti – turli mulkchilik shaklidagi xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini, uning samaradorligi va natijaviyligini ko‘rsatkichlar tizimida, uzviylik va aloqadorlikda, omillarga bog‘liq ravishda turli axborot manbalaridan foydalangan holda davriy o‘rganishga aytiladi.
Moliyaviy-xo‘jalik faoliyati:
- ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot (ish, xizmatlar) hajmining, quvvatlardan foydalanish darajasining, resurslar naqdligi va ulardan samarali foydalanishni, xodimlarning tarkibi va mehnat unumining, mahsulot tannarxining, foyda hajmi va rentabellik darajasining, moliyaviy holatning murakkab tuzilmasidir;
- tashkil topishdan likvidlik jarayonigacha bo‘lgan davrda korxonani iqtisodiy-ijtimoiy rivojlantirishning resurslar bazasini shakllantirish va ulardan foydalanishning maqsadga yo‘naltirilgan faoliyatidir;
- xo‘jalik yurituvchi subyekt nazorat qilib turadigan iqtisodiy resurslar, uning moliyaviy tuzilmasi, likvidligi, to‘lovga qobiliyati, ishlayotgan muhit o‘zgarishlariga munosabat bildira olishidagi keng qamrovli faoliyatdir.
 
 
2. Moliyaviy tahlilda integral usulining qo’llanilishi.
 
 
 
Matematik usullarning integral, logarifm, korrelyatsion, regretsion, matematik dasturlash, nazariy o‘yin turlarini tarkiblash mumkin.
Integral usul. Multiplikativ, karrali va karrali-additiv ko‘rinishli aralash modellari tarkiblanadi.
Integral usul zanjirli usul, mutloq va nisbiy farq usullariga nisbatan omillar ta’sirini hisoblashda aniqroq natijalar olishga imkon beradi.
Turli modellar uchun omillar ta’sirini hisoblash algoritmlari quyidagicha bo‘ladi:
1.23-jadval
Integral usul modellari

Modellar	Omillar ta’sirini aniqlash
f=xy	∆fx+∆fy=∆f
X omili ta’siri	∆fx = ∆xy0 +^1/2∆x∆y, yoki ∆fx = ^1/2∆x(y0 +y1)
Y omil ta’siri	∆fy = ∆yx0 +^1/2∆x∆y, yoki ∆fy = ^1/2∆y(x0 +x1)
f=xyz.	∆fx+∆fy+∆fz =∆f
X omili ta’siri	∆fx = ^1/2∆x (y0z1+y1z0)+^1/3∆x∆y∆z;
Y omili ta’siri	∆fy = ^1/2∆y (x0z1+x1z0)+^1/3∆x∆y∆z;
Z omili ta’siri	∆fz = ^1/2∆z (x0y1+x1y0)+^1/3∆x∆y∆z.
f=xyzq	∆fx+∆fy +∆fz +∆fq =∆f
X omili ta’siri	∆fx=1/6∆x*[3q0*y0*z0+y1*q0(z1+∆z)+q1*z0(y1+∆y)+z1*y0(q1+∆q)]+ ∆x*∆y*∆z*∆q / 4;
Y omili ta’siri	1/6∆y*[3q0*x0*z0+x1*q0(z1+∆z)+q1*z0(x1+∆x)+z1*x0(q1+∆q)]+∆x*∆y*∆z*∆q / 4;
Z omili ta’siri	fz=1/6∆z*[3q0*x0*y0+x0*q1(y1+∆y)+y1*q0(x1+∆x)+x1*y0(q1+∆q)]+ ∆x*∆y*∆z*∆q / 4;
q omili ta’siri	1/6∆q*[3z0*x0*y0+x0*z1(y1+∆y)+y1*z0(x1+∆x)+x1*y0(z1+∆z)]+ ∆x*∆y*∆z*∆q / 4.

 
Natijaviy ko‘rsatkichga omillar ta’sirini quyidagi misollar asosida ko‘rib chiqishimiz mumkin.
-jadval