Moliya-iqtisod

II BOB. TO’G’RI SOLIQLARNING BUDJET DAROMADLARIDAGI 

TUTGAN O’RNI VA AMALDAGI HOLATI TAHLILI 

2.1. Davlat budjeti daromadlarida to’g’ri soliqlar ishtirokining iqtisodiy 

tahlili      

      

Oldingi  bobda  olib  borilgan  tadqiqot  natijalari  shuni  ko’rsatadiki, 

rivojlangan xorijiy davlatlarda davlat budjeti daromadlarining 90 foizdan ortiq 

qismi soliq tushumlari hisobidan shakllanadi. 

     

Tarixan  soliqlar  har  qanday  davlat  budjetini  shakllantirishning  asosiy 

manbalaridan biri bo’lib hisoblanadi. Soliq tushumlari hisobidan davlat qurilish 

va jamiyatni ta’minlash uchun zarur bo’lgan pul mablag’lari jalb qilinadi. 

O’zining mohiyatiga ko’ra soliqlar davlat budjetining yuqori daromadli 

manbalaridan biridir. Buning boisi shundaki, birinchidan, soliqlar davlat 

budjetiga qaytarib bermaslik sharti bilan olinadi; ikkinchidan, ular budjetning 

davlat xarajat qilmaydigan qismi hisoblanadi. 

     

Hozirda  O’zbekiston  Respublikasi  bozor  munosabatlarini  rivojlantirish 

jarayonining muhim bosqichidan o’tmoqda. Iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida 

tadbirkorlik faoliyati va davlatning bilvosita boshqarishga asoslangan holda 

raqobatchilik  mexanizmiga  tayanib chuqur  tuzilmaviy  islohotlar  olib 

borilmoqda. Bilvosita boshqarish deb iqtisodiy rivojlanish muhim jarayonining 

soliq tizimi orqali tartibga solinishi va rag’batlantirilishi tushuniladi. 

     

Darhaqiqat,  soliq  tizimi  islohot  jarayoning  tarkibiy  qismi,  uning  ichki 

harakatlantiruvchi omili bo’lgan holda iqtisodiy islohot maqsadlariga eng ko’p 

darajada muvofiq kelishi shart. ,,Soliqlarning funksiyalari ularning mohiyatini, 

amaliyotda harakat qilayotganini ko’rsatadi. Shunday ekan, funksiya doim 

yashab soliq mohiyatini ko’rsatib turishi zarur”

15

. Hozirgi kunda soliqlarning 

funksiyalari va ularning aniq soni haqida munozaralar mavjud. Ammo 

zamonaviy soliqqa tortish tizimida soliqlarning quyidagi funksiyalari ajratib 

ko’rsatish mumkin: fiskal, taqsimot, nazorat, rag’batlantirish va tartibga solish.   

                                                             

15

 Yahyoyev K.- Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti. T: G’.G’ulom nashriyoti 2000-yil 12-bet. 

---

 

 

27 

 

     Soliqlarning fiskal funksiyasi orqali soliqqa tortishning asosiy vazifasi, ya’ni 

davlat moliyaviy mablag’larining shakllantirilishi, shuningdek, davlatning 

umumdavlat va maqsadli dasturlarini amalga oshirish uchun mablag’larni 

jamg’arish vazifalarni amalga oshiradi. Soliq tushumlari davlat budjeti 

daromadlarining asosini tashkil qiladi. Buni quyidagi jadval ma’lumotlaridan 

ham ko’rishimiz mumkin. (3-jadval) 

                  3-jadval