Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universtiteti

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSTITETI


IQTISODIYOT FAKULTETI
MUSTAQIL ISH
FAN: Iqtisodiyot nazariyasi
MAVZU: Ish haqini tashkil qilishning yagona ta’rif tizimi
Bajardi: Mirafzal Mirtojiyev
Qabul qildi:____________
TOSHKENT-2022

Reja
1. Ish haqi ta’rifi va ularning turlari

2. Ish haqiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar
3. Ish haqini tartibga solish

Ish haqi — mehnatga pulshaklida toʻlanadigan haq; qiymatning oʻzgargan shakli, ish kuchi (taqdim etilgan mehnat xizmati)ning bahosi. Ish kuchi qiymati va narxi bevosita ish haqida ifodalanadi. Ish haqi darajasi mehnat bozorida kelishiladi. Xodim mehnat bozorida mehnatni emas, oʻz ish kuchini sotadi. Ish haqi mehnatning pul shaklidagi bahosi boʻlib, uni ishga yollovchilar (korxona, muassasa, tadbirkor) mehnat qiluvchilarga maʼlum vaqt mobaynida maʼlum miqdordagi va muayyan sifatli ishni bajarganliklari uchun toʻlaydilar. Yollanma xodim uchun ish haqi asosiy daromadi manbai hisoblanadi.
Ish haqi — yollanma xodim daromadining asosiy manbai, unga tegishli ish qobiliyatiga boʻlgan mulkchilik huquqini iqtisodiy jihatdan roʻyobga chiqarish shakli. Shu bilan birga ish beruvchi uchun yollanma xodimlar mehnatiga toʻlanadigan haq ishlab chiqarish harajatlarining unsurlaridan biri. Ish beruvchi mehnat resurslaridan ishlab chiqarish omillaridan biri sifatida foydalanish uchun uni xarid qiladi; ishchilarning o'z mehnati natijalariga, unumdorligiga qiziqishini oshirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmini ko'paytirish, sifati va assortimentini yaxshilashning eng muhim vositasidir.
Ishchilarning mehnati yaratilgan tovarlarni ishlab chiqarish, iste'mol qilish va taqsimlash jarayonining zaruriy tarkibiy qismidir. Yangi yaratilgan moddiy va ma'naviy boyliklar ulushida mehnatkashlarning ishtiroki shaklda ifodalanadi ish haqi, bu ular tomonidan sarflangan mehnat miqdori va sifatiga mos kelishi kerak.
Mehnat, zamonaviy iqtisodiy nazariyaga ko'ra, iqtisodiyotning eng muhim qismi - u ayni paytda mahsulot(ishchi o'z mehnatini sotadi, moddiy qadriyatlarning yangi sifati va qo'shimcha miqdorini yaratadi) va qo'shimcha qiymat paydo bo'lishining sababi, chunki ob'ektlar va materiallar ularga mehnat qo'llanilganda qimmatlashadi.
Bozor munosabatlariga o'tish mehnat jamoasi a'zolarining korxona mulkiga ulushlari va badallari bo'yicha to'lash uchun hisoblangan summalar (dividendlar, foizlar) ko'rinishidagi pul daromadlarining yangi manbalarini hayotga tatbiq etdi.
Mehnat munosabatlarini, shu jumladan xodimlarning mehnatiga haq to'lash sohasidagi munosabatlarni tartibga solishning qonuniy huquqiy shakli. kollektiv korxonalar, unda barcha shartlar belgilangan to'lov kompetentsiyaga kiritilgan mehnat korxonalar.
Indeksatsiya ijtimoiy kafolatlar sohasida yangi yo'nalishlarga aylandi daromad va inflyatsiya tufayli aholi yo'qotishlarini qoplash. Aholini ijtimoiy himoya qilish va qo'llab-quvvatlashda davlat muhim o'rin tutadi byudjetdan tashqari fondlar(ijtimoiy sug'urta, pensiya, majburiy tibbiy sug'urta, ishga joylashish va boshqalar). Ularni shakllantirish va ulardan foydalanish tartibi tegishli qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. Ularning barchasi ijtimoiy maqsadli ajratmalar va boshqa manbalar hisobidan shakllantirilib, mustaqil ravishda davlat byudjeti hisobidan faoliyat yuritadi, muayyan mustaqillikka ega va eng muhim ijtimoiy tadbirlar va dasturlarni moliyalashtirish uchun foydalaniladi.
Mehnat nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy kategoriyadir, chunki bandlik rivojlanishida aholi, ularning kasbiy tayyorgarlik darajasi va umuman davlat va xususan, mintaqalar hayotida muhim rol o'ynaydi. davlatlar. Shu munosabat bilan alohida e'tibor davlat kompaniyaning huquqiy asoslariga e'tibor beradi va to'lov mehnat. Amalda, bu mehnat va ish haqi bo'yicha davlat va mintaqaviy darajadagi ko'plab qonun hujjatlari va boshqa hujjatlar bilan ifodalanadi.
Mehnat va ish haqi hisobi korxonada butun buxgalteriya tizimida markaziy o'rinlardan birini haqli ravishda egallaydi.
Yangi iqtisodiy sharoitda uning eng muhim vazifalari quyidagilardan iborat:
o'z vaqtida korxona xodimlari bilan mehnatga haq to'lash bo'yicha hisob-kitoblarni amalga oshirish (ish haqi va boshqa to'lovlarni hisoblash, ushlab qolinadigan va topshiriladigan summalar);
mahsulotlarning asl tannarxiga o'z vaqtida va to'g'ri kiritish ( ishlaydi, xizmatlar) hisoblangan ish haqi va ijtimoiy sug'urta organlariga badallar miqdori;
operativ boshqarish va zarur hisobotlarni tuzish, shuningdek ijtimoiy sug‘urta organlari, pensiya jamg‘armasi va bandlik fondi bilan hisob-kitoblarni amalga oshirish maqsadida mehnat va ish haqi bo‘yicha ko‘rsatkichlarni yig‘ish va guruhlash;
Ish haqi kompaniyasi korxonada butun buxgalteriya tizimida markaziy o'rinlardan birini egallaydi, shuning uchun bu mavzu men uchun boshqa barcha mavzular orasida eng qiziqarli bo'lib chiqdi va men uni iloji boricha kengroq va batafsilroq kengaytiraman. Umuman olganda, mehnat va ish haqini hisobga olish zamonaviy korxonaning eng muhim buxgalteriya vazifalaridan biridir. Birinchidan, men ish haqi firmasining umumiy qoidalarini tasvirlab beraman va quyida ularni batafsilroq ko'rib chiqaman.
Har bir xodimning ish haqi uning shaxsiy mehnat hissasiga va ish sifatiga bog'liq va maksimal miqdor bilan cheklanmaydi.
Xodimning ish haqi miqdorini yoshi, jinsi, irqi, millati, dinga munosabati, jamoat birlashmalariga a'zoligiga qarab har qanday kamaytirish taqiqlanadi.
Ish haqi fondiga mehnat shartnomalari bo'yicha muayyan ishlarni bajarishda vaqtincha jalb qilingan xodimlar kiritilmaydi.
Hisobot uchun hisobot oyi uchun xodimlarning o'rtacha soni hisoblab chiqiladi: oyning har bir kuni, shu jumladan ishlamaydigan (dam olish kunlari) uchun xodimlar sonining raqamlari qo'shiladi va bu ko'rsatkichga bo'linadi. hisobot oyining kalendar kunlari soni.
O'rtacha ishchilar sonini hisoblash qabul qilingan hujjatlarga muvofiq ma'lum tartibda amalga oshiriladi, masalan, ushbu hisob-kitobga homiladorlik va tug'ish ta'tilidagi ayollar va uch yoshgacha bo'lgan bolalarni parvarish qilish kirmaydi.
Xodimlarning tezkor hisobi xodimlarni qabul qilish, o'tkazish va ishdan bo'shatishni rasmiylashtiradigan kadrlar xizmatiga yoki bunga vakolatli shaxslarga yuklanadi.
tashkilot rahbarining ushbu xodimni ishga qabul qilish to'g'risidagi buyrug'i, ishga qabul qilingan sana ko'rsatilgan;