Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy Universiteti Biologiya fakulteti Biologiya yo’nalishi

Bug'doy, javdar, arpa, jo'xori va boshqalarning madaniy shakllarining yovvoyi qarindoshlari yuqori hosil va atrof-muhitning biotik va abiotik omillariga chidamliligini birlashtirgan navlarni yaratish uchun bitmas-tuganmas manba bo'lib xizmat qiladi. Yovvoyi bug'doy qarindoshlarining genofondida genetik xilma-xillikning muhim zaxirasi to'plangan. Ularning ko'plari foydali xususiyatlarni yumshoq bug'doyga yetkazish uchun muvaffaqiyatli ishlatilishi mumkin. Shunday qilib, hozirgi vaqtda, bug'doy kasalliklariga qarshilik ko'rsatadigan samarali genlarning aksariyati ushbu genofonddan kelib chiqadi. Yovvoyi qarindoshlar – bu ekinlar bilan bog'liq bo'lgan yovvoyi o'simliklarning taksonlari, ular potensial ravishda ko'plab foydali xususiyatlar uchun gen donorlari sifatida ishlatilishi mumkin. Ushbu turlar hosildorlik va sifatni yaxshilaydi, zararkunandalarga qarshi vositalardan foydalanishning oldini olishga yordam beradi va global iqlim sharoitida o'simliklarning ekologik stressga moslashuvchanligini oshiradi. Shu munosabat bilan Aegilops L. mahalliy ekotiplarining genetik xilma-xilligini saqlash va o'rganishga qaratilgan tadqiqotlar dolzarbdir. Manbalarga asosan Aegilops L. turkumining 5 turi O`zbekiston hududida yovvoyi holda o`sadi. Bularga Ae. sylindrica, Ae. squarrosa, Ae. crassa, Ae. juvenalis, Ae. triuncialis turlari kiradi. Ushbu turlar

O`zbekistonning turli hududlarida o`smoqda. Diploid, tetraploid va geksaploid turlarini o'z ichiga olgan Aegilops L. turkumi bug'doy yetishtirishda biotik va abiotik stresslarga chidamliligi uchun foydali xilma-xillikning muhim manbai hisoblanadi. Aegilops L. turkumining mahalliy turlari bir qator qimmatbaho xususiyatlarni tashuvchisi, ular bilan sun'iy duragaylash orqali madaniy bug'doyni yaxshilash uchun ishlatilishi mumkin. MUHOKAMA Bugungi kunda fanga yangi texnologiyalarning kiritilishi bilan aniq genlarni maqsadli qidirish va uzatish dolzarb bo'lib qolmoqda. Hosildorlik va barqarorlik muammolarini muvaffaqiyatli hal qilish bilan dondan foydalanishning hal qiluvchi omili uning sifati masalasidir. Yovvoyi turlardan foydali genlarni o'simliklarning madaniy shakllariga marker tomonidan boshqarilishi orqali tanlash asosida seleksiya uchun manba materialini yaratish mumkin bo`ldi. Aegilops anatomiyasi va morfologiyasini batafsil o'rganish juda kam. Evolyutsiya jarayonida ushbu turkumdagi turlar turli xil ekologik sharoitlarga moslashgan va natijada har xil biomorfologik turlarni shakllantirgan. Har bir tur o'ziga xos morfo- anatomik xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bularning barchasi Aegilops vegetativ organlarining anatomiyasiga oid materiallar, ularning ekologiyasini tushunishda, shuningdek filogeniya va taksonomiya masalalarini hal qilishda foydali bo'lishi mumkin deb o'ylashimizga imkon beradi. Anatomik tadqiqotlarda odatda to'qimalar orasidagi nisbat o'rganiladi: bu ma'lumotlar genetik seleksiya ishlari davomida yovvoyi donlarning mos keladigan turlarini tanlashda ham zarur bo'ladi.