"Tadbirkorlik" tushunchasi XVIII asrda shakllangan bo'lsada, uning evolutsiyasi
bizning zamonda ham davom etmoqda. Bu tushuncha o'sha
davr mashhur
iqtisodchilari R.Kantil'yon, A.Tyurgo, F.Kene, A.Smid, J.B.Sey va boshqalar
tomonidan tadbirkorlik faoliyatini ilmiy tadqiq qilish natijasida shakllangan.
Tadbirkorlik tushunchasi qariyb uch asr nazariya va amaliyotda qo'llanilib
kelinayotganiga qaramay uning universal ta'rifi shakllanmagan va ko'p ma'noligi
saqlanib kelmoqda. Buning asosiy sababi tadbirkorlikning ko'p qirrali, ko'p sohali,
ko'p
tarmoqli,
ko'p
shaklli
murakkab
faoliyat
bo'lishidir.
Dastlabki bosqichlarda tadbirkorlikning eng muhim alomati, belgisi noaniq sharoitda
harakat qilish hisoblangan. Chunki bozorda talab va taklif, bozor vaziyati doimo
o'zgarib turadigan sharoitda tadbirkorlik faoliyatining foydalilik darajasi aniq
bo'lmaydi va tadbirkorga tavakkal qilib ishlashga to'g'ri keladi.
Keyingi bosqichda
"tadbirkor" va "sarmoyador" tushunchalari farqlana boshlandi. Tadbirkor
sarmoyaning doimiy harakatda bo'lishi va ko'payib borishini ta'minlaydigan shaxs
sifatida namoyon bo'ladi. Bunday holda tadbirkor jalb qilingan mablag'lardan ustalik
bilan foydalanib, biror ishni boshlash va amalga oshirishga o'z g'oyalarini, bilimi va
tajribasini qo'llab, foyda olish maqsadida mablag’larni tavakkalli ishlarga sarflaydi.
R.Kantilyondan keyin neoklassik maktabi namoyandalari tavakkalchilik asosida
raqobatlashib, savdo faoliyati bilan shug'ullanuvchi korxona
egasini tadbirkor deb
hisoblaydilar. Bunday talqinda tadbirkorning daromadiga tavakkalchilik uchun to'lov
deb qaraladi va uning qo'yilgan sarmoyadan keladigan daromad hamda ish haqidan
farqi ana shunda deb tushuniladi. Olinadigan daromadning xarakteri sarmoyador va
menejerning tadbirkorlikdagi vazifalarini bir-biridan farqlab turadi. Ammo bu
vazifalarni bir kishi bajarishi ham mumkin.
Yangi Avstriya maktabining yana bir vakili F.Fon Xayekning qarashlari
Y.Shumpeter tasavvurlariga yaqin turadi. U tadbirkorlikka
yangi iqtisodiy
imkoniyatlarni izlab topish va tadbiq qilish deb qaraydi. Shu bilan birga, faoliyati
izlash tarzida kechadigan har qanday shaxsni tadbirkor deb hisoblaydi.
Tadbirkorlikning o'zi faqat yakka shaxs emas, balki tashkilotlar darajasida ham
amalga oshiriladi. U qarorlar
qabul qilish va tavakkalchilik, resurslarni samarali
yo'nalishlarga taqsimlash, boshqarish, tashkil etish va qabul qilingan qarorlarni
bajarish kabi, ko'rinishlarda ochiq va yashirin tarzda namoyon bo'ladi. Demak,
tadbirkorlik – iqtisodiy tizimning muvozanatlashmagan
holati sharoitida talabni
qondirishning yangi imkoniyatlarini kashf etishga doir yaratuvchanlik faoliyatidir.
O'zbekiston Respublikasining "Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari
to'g'risida"gi
Qonunida
(2000-yil
25-may)
"tadbirkorlik"
va
"tadbirkor"
tushunchalariga quyidagicha ta'riflar berilgan: "Tadbirkorlik faoliyati (tadbirkorlik) -
tadbirkorlik subyektlari tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladigan,
tavakkal qilib va o'z mulkiy javobgarligi ostida daromad (foyda) olishga qaratilgan
tashabbuskor faoliyat”. "Tadbirkor - yuridik shaxs tashkil etgan holda ham, etmagan
holda ham tadbirkorlik faoliyati bilan doimiy asosda shug'ullanuvchi jismoniy shaxs".
Shunday qilib, tadbirkorlik faoliyati va ilmi rivojlanib, kengayib, chuqurlashib borishi
bilan tadbirkorlik tushunchasining mazmun-mohiyati ham aniqlanib, boyib
boraveradi.
Do'stlaringiz bilan baham: