Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
102
va olimlarga xos ijmo - konsensus nazariyasini Alloh istagining transtarixiy ifodasi 
sifatida tushunishga ishonish singari jihatlar kiradi. Esakk va boshqalar buning o‘rniga 
yangi bir ekzegetik yo‘nalishni taklif etadi. Ular solnomaga emas, aksincha, 20-asrning 
so‘ngidagi dunyoviy ruh shakllantirgan vijdonga xilof ish qilmaslikka asoslanib, ba'zi bir 
matnlarni boshqalari yordamida niqoblab ketadi.
Islomda diniy matnlarni talqin qilishni sud orqali nazorat qilish tizimi yo‘qligi sababli 
mana shu "dinni topish"day uslubni o‘zgartirish bilan mohiyatan ko‘p narsaga erishish 
muqarrar ekani ravshan. Xuddi Esakk va Ayyub qilganiday, Boshqani baholashda 
bag‘rikenglikni ta'minlash uchun ijmodan boxabar bo‘lish, hadisni e'tibordan soqit qilish 
va Qur'on germenevtikasi ahkomlarini yumshatish e'tiqodning har bir o‘ziga xos jihati 
ekzegetik sababiga ma'lum bir shubha bilan qarash hamda xristian dinidagi solishtirma 
harakatlar tanqidchisi Grehem Leonard "sub'ektivizm zulmi" deb tavsiflagan postmodern 
nisbiylik va sektalar inqirozi sabablarini ochib berish imkoniyatini oshirish talab etiladi. 
Umuman olganda, bir qancha musulmon mutafakkirlari - ularning soni judayam kam - 
islomiy liberalizm zaifligini ko‘rsatib berar ekan, undan ko‘p narsa kutadi, yoki uni 
"ozodlikka eltuvchi" deb biladi
[295]
.
Musulmonlarning barcha oyatlarni joy-joyiga qo‘yadigan, ularni an'anaviy jihatdan idrok 
qilish butunlay noto‘g‘ri deb bo‘lmaydi, qabilidagi din nuqtai nazaridan kerakli bo‘lgan 
ishonchni qabul qiluvchi muqaddas bitigini haqqoniy baholash so‘fiylarning Allohni 
anglash borasidagi, islom oldingi dinni 
nasx
- inkor qiladi, degan klassik talqinini 
tasdiqlayotganday ko‘rinadi. Ushbu talqin nasxni anglatuvchi hodisadir. Bir paytlar 
arablar o‘rtasida ildiz otib ketgan butparastlikka, keyinchalik, Madinaga hijrat 
qilingandan so‘ng esa iudaizm va xristian dinlarining mahalliy vakillariga qarshi dastlabki 
munozara kontekstiga borib taqaluvchi Qur'on va hadis oxir-oqibatda barcha dinlarga 
qarshi dalillarini ishga soladi. Biz endi ushbu dalillar uslubining qisqacha hisoboti va 
tabiati tomon yuzlanyapmiz. Ular islomdagi nasxga oid diskurslarning asosi va ko‘pgina 
parametrlari
[296]
o‘rnini bosadi.
Qur'on arab ma'jusiyligiga mutlaqo chek qo‘ydi. Bu muqaddas kitobda odamlarga 
otameros bo‘lib kelgan din kambag‘allarni ezgan, individual ruhning yashab qolishini rad 
etgan va Allohning vazifasini faqat yarim oroldagi qabilalarga tegishli ilohlar ustidan 
mujmal nazorat qiluvchi samoviy xudo maqomiga tushirib qo‘ygan dahshatli okkult
[297]
butparastligi sifatida tasvirlanadi. Qur'on buni 
shirk
, ya'ni boshqalarni Allohning sherigi 
deb bilish, ularni ham chin qudrat va iroda egasi deb hisoblash deb qaraydi. Unga ko‘ra, 
bu xato bandalarini "yoqilg‘isi odamlar va toshlar" bo‘lgan abadiy jahannam o‘tida 
kuydiradi. Shunisi ravshanki, unchayam sodiq bo‘lmagan Hikk ekzegeti
[298]
ham dinni 
Jon Hikkning I.Kantdan olib ishlatgan terminologiyasini istifoda etarak, "Biru borga erkin 
ochiqlik" singari o‘ta salbiy atamalar bilan tavsiflashi mumkin. Qur'on esa 
noumen
[299]
ni fenomen sifatida tasavvur qilish birday qimmatga ega bo‘la olmasligini 
aniq-ravshan ta'kidlaydi.
Iudaizm va xristian dinlarida, albatta, u qadar ochiq so‘zlanmaydigan bunday o‘rinlar 
talaygina. Qur'onning barcha sahifalarida (masalan, "Baqara" surasining 136-
oyatida
[300]
) ikkala dinga ham Allohning chin payg‘ambarlari asos solgani va o‘shandan 
beri marhamat va gunohlardan forig‘ bo‘lishday azaliy mukammal vositalar ularning 
diqqat-e'tiborida bo‘lib kelgani aytiladi. U yana takroran shuni nazarda tutadiki, 
Allohning insoniyatga yo‘l ko‘rsatishi Tavrotdagi payg‘ambarlar bilangina tugab 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter