Mexanizm va mashinalar nazariyasi



Download 59,33 Kb.
bet3/11
Sana20.03.2022
Hajmi59,33 Kb.
#501671
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Amaliy m

Ustuvorlik (onoleeainou) deganda, bo‘ylama kuchlar ta’sirida element
o‘zining dastlabki muvozanat shaklini saqlab tura olish-olmasligi tushuniladi.
Siqiluvchan elementga ta’sir etayotgan bo‘ylama kuch, ya’ni elementning o‘qi bo‘ ylab ta ’ sir etayotgan kuch orta borib, ma’ lum b ir qiymatga erishganda element birdaniga egiladi, dastlabki to‘g‘ri chiziqli muvozanati buziladi.
Bu hol fanda ustuvorlikning buzilishi deb ataladi.
Shunday qilib , fanning to ‘ liq ta’rifin i quyidagicha bayon etsak bo’ladi:
materiallar qarshiligi inshoot va mashina qismlarini mustahkamlikka, bikrlikka va ustuvorlikka hisoblash usullarini o'rgatadigan fanilir.
Materiallar qarshiligi fani rivojlanish jarayonining dastlabki bosqichlarida mustaqil fan bo’lmay, umumiy mexanikaning tarkibiy qismlaridan biri bo'lgan. Binobarin, umumiy mexanikaning ibtidoiy davrlardan boshlab hozirgi davrgacha bo’lgan tarixi materiallar qarshiligiga ham bevosita aloqadordir.
10-12 ming y il davom etgan neolit (yangi tosh asri) davrining oxiriga
kelib Nil, Tigr va Yefrat daryolari sohillarida dastlabki shaharlar paydo bo‘ la boshlaydi. Eramizdan avvalgi V—III asrlarda dastlabki mashina-suv tegirmoni ixtiro qilinadi. Eramizdan avvalgi V I asr boshlariga kelib, qadimgi ajdodlarimiz hozirgi zamon atamasi bilan aytganda gidravlika, qurilish mexanikasi, statika, dinamika va koinot mexanikasiga oid boshlang‘ ich elementar bilimlardan xabardor boMganlar. Masalan, kanallar o ‘tkazish, ekinlarni sug'orish, suvni tepaliklarga olib chiqish kabi ishlami bajarganlar. Hozirgi Pokiston hududida joylashgan Mohenjo-Daro shahrida eramizdan avvalgi III asrda suv quvurlari (vodoprovod) va yomg‘ ir suvlarini chetga chiqaradigan kanalizatsiya tarmogM boMgan. Vodoprovod tarmog‘i bundan 2500 y il muqaddam Respublikamiz hududida joylashgan Afrosiyob (qadimgi Samarqand) ahlini zilol suv bilan ta‘minlab turgan. Qadimgi 0‘rta Osiyoda suv ko'tarish uchun shoduv-chig‘ irdan (quduqdan suv chiqaradigan qurilma) foydalanilgan.
O'sha vaqtlarda qal’alar, masjidlar va maqbaralar, turar joy binolarining
bunyod etilishi qurilish mexanikasiga oid bilimlarni chuqur bilishni, qo'llanilayotgan konstruksiya va materialga tanqidiy munosabat bildirish, ular ichidan eng maqbullarini tanlay bilishni taqozo etardi. Ko ‘p asrlik tajriba asosida tosh, xom g’isht va pishiq g‘ isht mustahkamliklari orasidagi tafovut to‘la o'rganildi. Baland binolaming maqbul shakllari topildi.
Mexanikaning nazariy asoslari dastlab qadimgi Yunoniston va Misrda
paydo bo'lgan. Mexanikaga doir ilk yozma asar Yunonistonning mashhur
faylasufi, eramizdan 384-322 y illa r muqaddam yashab ijod etgan buyuk
olim Aris totel (Arastu) ning qalamiga mansub. ≪Mexanika≫ so‘ zini ilmiy atama sifatida fanga birinchi bor olib kirgan olim ham ana shu buyuk insondir.
Mexanikaning xilma -xil masala va muammolarini hal etishda qadimgi
zamon olimlari Arximed , Geron, Platon, Apolloniy , Gipparx, Ptolemey,
Nikomed, Arxit va boshqalarning xizmatlari benihoya kattadir.
Sharq mamlakatlarida mexanika fani IX - X I I asrlarda taraqqiy eta boshladi.
Bu davrga kelib Sharqning mashhur olimlari aka-uka Banu Musolar,
Sobit ibn Qurra, Ahmad Farg’oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Abdulla al
Xorazmiy, Abu Ali ibn Sino, Umar Hayyom, al-Haziniy, al-Forobiy, Ismoil
al-Jazariy, Muhammad al-Xurosoniy singari ulkan siymolar tabiiy fanlar,
xususan, mexanika sohasida barakali ijod etdilar. Dastlabki kezlarda ular
ilm-fan, davr va ijtimoyi hayot taqozosi bilan Aristotel, Geron, Arximed,
Filopon va boshqalarning asarlarini tarjima qilish va ulami sharhlash bilan shug‘ullanganlar. Sharhlar ko’pincha mustaqil asarlar darajasiga ko‘tarilgan.
Vatandoshimiz Abu Ali ibn Sino antik olim Filoponning mexanika sohasidagi g‘oyalarini davom ettirib, harakatdagi jismga ta ’sir ettirilgan kuch yo'qolmaydi: agarda jism harakati qarshilikka uchramasa, и abadiy davom etadi, degan g‘oyani ilgari suradi. Ibn Sino o'zining ≪Donishnoma≫ asarida yuklarni ko’taradigan va qo’zg’atadigan uskunalar haqida fikr yuritadi.

Download 59,33 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish