Mexanika fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

Dastlabki - bunda berilgan tog‘ jisnlari maydalanishi kerak bo‘lgan hamda maydalash talab qilinmaydigan sinflarga ajratiladi.
Oraliq saralash - keyingi bosqichda maydalanishi talab qilinmaydigan sinflarga ajratiladi.
Nazoratli saralash - maydalash jarayonning oxirgi bosqichida qo‘llanilib, o‘lchamlar nazorat qilinadi va katta o‘lchamdagi toshlar qayta maydalash uchun yuboriladi.

2.1.- rasm. Vibromashinalar umumiy ko‘rinishi.
a) ekssentrikli saralash mashinasi
b) inersiyali qiya saralash mashinasi
v) shkiv o‘qi qo‘zg‘almas saralash mashinasi
g) qo‘zg‘almas ramali gorizontal inersion saralash mashinasi
d) qo‘zg‘almas ramasiz gorizontal inersion saralash mashinasi


Oxirgi saralash - maydalangan toshlar tovar donalariga saralanadi. Materiallarni saralashning ho‘l va quruq usullari mavjud.
Ho‘l usulda saralashda material ustiga suv sepiladi. Bu usuldan o‘ta nam materiallarni hamda tarkibida tuproq bo‘lgan materiallarni saralashda foydalaniladi. Bu usulda material saralanadi, balki yuviladi ham.
2.2. Mashinalarning turlari va asosiy ko‘rsatkichlari
Saralanayotgan materialning o‘lchami va zichligicha bog‘liq holda engil, o‘rta va og‘ir elaklarga bo‘linadi. Engil elaklar ko‘mir sanoatida, o‘rta va og‘ir elaklar qurilish materiallari sanoatida foydalaniladi. Ishlab chiqarishda eng ko‘p tarqalgan elaklardan burchak ostida ishlovchi inersion va gorizontal inersion elaklardir. Burchak ostida ishlovchi inersion elak aylana shaklida tebranadi, gorizontal inersion elak esa ilgarilama-qaytma yo‘nalishda tebranadi.
Elakning po‘lat tanasi list va kuvurlardan payvandlash yo‘li bilan tayyorlanadi. Tanaga 2 qator ustma-ust holatda panjaralar o‘rnatiladi. Tananing o‘rta qismiga titratkich o‘rnatilgan bo‘lib, titratkich vali bir juft rolikli podshipniklarga o‘tiradi. Bu podshipniklar korpusga mahkamlangan. Val chang va zarblardan himoyalanish uchun unga truba kiygizdirib qo‘yilgan. Valning ikki chekka qismiga simmetrik holatda debalanslar o‘rnatilgan. Valni harakatga keltirish uchun esa valning bir tomoniga shkiv ham o‘rnatilgan bo‘lib, tasma yordamida elektrmotordan harakat oladi.
Debalansning val bilan birga aylanishi natijasida markazdan qochma kuch hosil bo‘lib, aylana ko‘rinishdagi tebranma harakat qiladi. Tebranish natijasida elak yuzasiga tushgan materiallar saralanadi. Elak tanasi prujinalar orqali fundamentga joylashtiriladi yoki prujinalar orqali tayanchga osib qo‘yiladi.
Elaklarning ish unumdorligini VNIIstroydormashda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijasida yaratilgan tenglama orqali aniqlash tavsiya etilgan:
, m³/soat (4.1)
bu erda: q-setka teshiklari o‘lchamiga mos keluvchi solishtirma ish
unumdorlik, m³/soat m²;
f - elak yuzasi, m²;
k₁-elakning qiyalik burchagini hisobga olish koeffitsienti,
k₁=1;
k₂-berilgan material tarkibidagi elak osti sinfining foizli
ulushini hisobga oluvchi koeffitsient;
k₃-elak osti sinfining teshik o‘lchami yarimidan kichik bo‘lgan
material donalarning foizli ulushini hisobga oluvchi
koeffitsient;
m-elakka tushayotgan materialning notekis tushishini hisobga
oluvchi koeffitsient.
Vibromashinaning ish samaradorligini quyidagicha aniqlanadi.
(4.2)
g‘alvir mashina effektivligining etalon kattaligi materialda 89
g‘alvir mashina egilishni hisobga oluvchi koeffitsient.
da 1 ga teng bo‘ladi.
yuklanayotgan material tarkibidagi pastki sinf ulushi
0.86
pastki sinf tarkibidagi o‘lchamlari elak teshiklari o‘lchamlaridan ikki barobar kichik bo‘lgan materialni hisobiga oluvchi koeffitsenti
0.90
Topilgan qiymatlarni formulaga qo‘yib effektivlik qiymatini aniqlaymiz.

G‘alvir mashinani ish unumdorligi quyidagicha topiladi.
, m³/soat (4.3)
- g‘alvir mashinaning solishtirma ish unumdorligi, elak teshigiga bog‘liq kattalik, elak teshigi diametri 60 mm bo‘lganda 62 ga teng.
f - g‘alvir mashinaning elash maydoni f 7.8
g‘alvir mashina egilishi hisobga oluvchi koeffitsient.
yuklanayotgan material tarkibidagi pastki sinf uchun berilgan donadorlik xarakteristikasida belgilangan 25 da 0.82 ga teng.
pastki sinf tarkibidagi elak teshigi o‘lchamlaridan ikki barobar kichik bo‘lgan material ulushini belgilovchi koeffitsient, buni proporsiya orqali topamiz.
25 -100
12.5 - x
x
Demak da 1.02 ga teng bo‘ladi. M- materialning bir xilda yuklanmasligini xisobga oluvchi koeffitsienti m 0.6 ga teng.
Topilgan qiymatlarni formulaga qo‘yib ish unumdorligini hisoblaymiz.

G‘alvir mashinani tebranish chastotasi va amplitudasini aniqlash uchun bir necha empirik formulalardan foydalaniladi.
m
Tebranish amplitudasining tezlanishi quyidagi formuladan topiladi.
; rad/s
a-tebranish amplitudasi a
burchakli tezlik; rad/s
Burchakli tezlik quyidagi formula orqali topiladi.
; rad/s
n- g‘alvir mashinaning mashina valini aylanishlar soni
n - 800 ayl/min
rad/s
Topilgan qiymatlarni formulaga qo‘yib tebranish amplitudasini tezligini hisoblaymiz.

Ruxsat etilgan tezlanish
21
Elak o‘zini –o‘zi tozalash xususiyatiga ega bo‘lishi uchun materialni tushish balandligi quyidagiga teng.
h
elak teshiklari o‘lchami

G‘alvir mashinaga tushayotgan materialning boshlang‘ich tezligi quyidagi formula orqali topiladi.
2.73 m/s