Mehnat muhofazasi

SPIRTLI ICHIMLIK ICHISH-
JAROHATLANISH SABABI

---

41
5.2. Jarohatlanishlarni tahlil qilish
Ishlab chiqarishdagi jarohatlarni tahlil qilishdan maqsad, xavfli yoki zararli
ishlab chiqarish omillari va baxtsiz hodisalarning vujudga kelishini aniqlash
hamda ularning oldini olishga doir chora-tadbirlarni ishlab chiqishdan iborat.
Korxona xo‘jaligidagi jarohatlanishni o‘rganish va tahlil qilishda statistik,
topografik, monografik, ergonomik, iqtisodiy va boshqa usullar qo‘llaniladi.
Bu usullarning har biri mehnat sharoitini yaxshilashga va xavfsizlikni
ta’minlashga oid tor doiradagi masalalarni ko‘rib chiqish va hal qilishga
yo‘naltirilgan. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning asosiy sabablari
Jarohatlanishni o‘rganishning statistik usuli eng ko‘p tarqalgan bo‘lib,
bu usul baxtsiz hodisani tekshirish paytida H-1 shaklda dalolatnomadagi
baxtsiz hodisalarni tavsiflovchi ma’lumotlarga asoslanadi. Bu usulga ko‘ra
barcha baxtsiz hodisalar alohida belgilari: jarohatlanganlarning yoshi,
kasbi, jinsi, bajaradigan ishiga qarab guruhlarga ajratiladi. Bu usul kasblar,
yosh va boshqa ko‘rsatkichlar qanchalik xavfli ekanligini aniqlashga,
Ogohlantirish pla-
katlari va yozuvlarning
yo‘qligi
Himoya vositalaridan
foydalanmaslik
Ishning noto‘g‘ri
tashkil etilganligi
Mehnat va ishlab chi-
qarish intizomining
pastligi
Xavfli joylarning to‘sib
qo‘yilmaganligi
Ish rejimining yo‘l
qo‘yilmagan holatlari
Himoya vositalari-
ning mos kelmasligi
Maxsus kiyim-bosh-
lardan foydalanmaslik
Mashina va asbob-
uskunalarning no-
sozligi
Tashkiliy sabablar
Javobgar shaxslarning
tayinlanmaganligi
Xavfsizlik texnikasi
bo‘yicha uch bosqichli
nazoratning o‘tka-
zilmaganligi
Tibbiy ko‘rik o‘tka-
zilmaganligi
Yo‘riqnomalar o‘tka-
zilmaganligi yoki si-
fatsiz o‘tkazilganligi
Ishchilarning xavfsiz
ishlash usullari bo‘-
yicha o‘qitilmaganligi
Elektr qurilmalari-
ning nazoratsiz qol-
dirilganligi
Texnik sinovlarning
o‘tkazilmaganligi
Texnik ko‘rik va pro-
filaktik ta’mirlash
o‘tkazilmaganligi
Ish joyi va yo‘laklar-
ning yaxshi yoritilma-
ganligi
Ish joyining ortiqcha
changligi
I n d i v i d u a l
sabablar
Sanitariya-gigi-
yenik sabablar
Ishlab
chiqarishdagi
baxtsiz
hodisalarning
asosiy sabablari
Tashkiliy
texnik
sabablar
Texnik
sabablar
Noqulay metereyologik
sharoitlar

---

42
shuningdek, jarohatlanishning oldini olishga doir chora-tadbirlar ko‘rishga
imkon beradi. Ushbu usul orqali jarohatlanishning quyidagi asosiy nisbiy
ko‘rsatkichlari: tez-tez takrorlanish koeffitsiyenti E
m
,
og‘irlik koeffitsiyenti
K
oq
,
ish vaqtining yo‘qotilishi E
n 
va
o‘lim
sonini ko‘rsatuvchi
koeffitsiyentlari K orqali jarohatlanish darajasi kabilarni aniqlash mumkin.
Tahlilga kirishishdan oldin boshlang‘ich hujjatlarni tekshirish va
tayyorlash kerak. Dastlab ishlab chiqarish to‘liq hisobga olinganligi
aniqlanadi. Buning uchun baxtsiz hodisalarni tekshirish tavsifnomalari
buxgalteriyadagi mehnatga layoqatsizlik varaqalari bilan taqqoslanadi. Bu
varaqalarda ko‘rsatilgan tashxislar bilan tanishish korxonada jarohat-
lanishlarni yashirish hollari bo‘lgan-bo‘lmaganligini aniqlashga imkon
beradi. Shundan keyin tavsifnomalarda bayon qilingan hodisalarning
to‘g‘riligiga ishonch hosil qilinadi, shubha tug‘dirgan yozuvlar baxtsiz
hodisa ro‘y bergan joyda tekshirilib ko‘riladi. Shuni nazarda tutish kerakki,
ayrim bo‘limlarni noto‘gri yoki noaniq to‘ldirish, noto‘gri xulosalar
chiqarishga va buning oqibatida baxtsiz hodisa sabablarini yo‘qotishga
olib keladi. Jarohatlanishlarning tez-tez takrorlanish koeffitsiyenti,
1
100
Т
T
K
P

bu yerda:
T
1
— hisobot davridagi tekshirilayotgan davr ichida jarohatlanganlar soni;
P— shu davr oralig‘ida ishlagan ishchilarning o‘rtacha soni.
Lekin jarohatlanishlarning tez-tez takrorlanish koeffitsiyenti olingan
jarohatlarning o‘gir-yengilligini ko‘rsatmaydi. Bir korxonada baxtsiz
hodisalarning aksariyatida yengil jarohat olgan va mehnat qobiliyatini yo‘qotgan
kishi kunlar soni eng kam, boshqa korxonada esa baxtsiz hodisalarda asosan
og‘ir jarohat olgan eng ko‘p bo‘lishi mumkin. Jarohatlanish darajasiga baho
berishda bularni, albatta, e’tiborga olish kerak. Shu maqsadlarda
jarohatlanishlarning og‘irlik koeffitsiyenti ko‘rsatkichi qo‘llaniladi, u bir baxtsiz
hodisaga qancha mehnat qobiliyati yo‘qotilganligini ko‘rsatadi.
Jarohatlanishlarning og‘irlik koeffitsiyenti K
og‘
hisobot davridagi ishga
yaroqsiz kunlar sonini tekshirilayotgan davr ichida jarohatlanganlar soniga
nisbati bilan aniqlanadi:
‘
1
y
og
D
K
T

bu yerda: D
y 
– hisobot davridagi ishga yaroqsiz kunlar soni.
Ish vaqtini yo‘qotish koeffitsiyenti K
y
1000 kishi hisobiga quyidagicha
aniqlanadi:
1000
y
y
D
K
P


---

43
O‘lim miqdorini ko‘rsatuvchi koeffitsiyent K
o 
o‘zicha o‘lim bilan
tugagan hodisalarning I
o 
sonini 10
4
ga ko‘paytmasining o‘rtacha ishchilar
soniga nisbati:
0
0
4
10
I
K
P

Topografik usulda
baxtsiz hodisa sodir bo‘lgan joy aniqlanadi. Buning
uchun xo‘jalikning (bo‘lim, fermer xo‘jaligi, brigada va boshq.) bosh
rejasida baxtsiz hodisa sodir bo‘lgan joy shartli belgi bilan belgilanadi.
Bunda baxtsiz hodisalar tez takrorlanadigan joylar yaqqol ko‘zga tashlanadi,
bu esa ularning sodir bo‘lish sabablarini yo‘qotishga doir shoshilinch
choralar ko‘rishga imkon beradi.
Monografik usulda
aniq ish joyi, maydon, uskuna, mashina, mexanizm
yoki texnologik jarayonda yuzaga kelgan xavfli yoki zararli ishlab chiqarish
omillari tahlil qilinadi. Bu usuldan foydalanib, baxtsiz hodisa sodir
bo‘lgandagi barcha holatlarni (ish joyidagi mikroiqlim, shovqin, titrash va
boshq.) chuqur o‘rganiladi.
Shuningdek, bu usul yangidan loyihalanayotgan yoki ta’mirlanayotgan
korxonalarda mehnat xavfsizligiga doir chora-tadbirlarni ishlab chiqishda
qo‘llanilishi mumkin.
Ergonomik usulda
mehnat turlarining o‘ziga xos tomonlari ergonomik
omillarning (mashina va mexanizmning boshqarish organlarida zo‘riqish,
ishchining ish bajarayotgandagi holati va boshq.) mehnat xavfsizligiga
ta’sir darajasi baholanadi.
Iqtisodiy usulda
ishlab chiqarishdagi jarohatlanishdan keltirilgan iqtisodiy
zarar, shuningdek, mehnat xavfsizligi chora-tadbirlariga sarflangan mab-
lag‘larning to‘g‘ri taqsimlanganligi baxtsiz hodisalarning oldini olishga
ketgan xarajatlarning samaradorligi aniqlanadi. Jarohatlanish darajasi kor-
xonaning iqtisodiga ta’sirini baholashda jarohatlanish bilan bog‘liq xara-
jatlar, shuningdek, sifatsiz mahsulotlar va mehnat unumdorligining pasayi-
shidan ko‘rilgan zarar va boshqa xarajatlar e’tiborga olinadi. Lekin bu
usul baxtsiz hodisaning sabablarini aniqlashga imkon bermaydi, shuning
uchun bu usul qo‘shimcha usul hisoblanadi.