Maxsus pedagogika

2.3. Yordamchi maktab, uning maqsad va vazifalari
Oligofrenopedagoglar o ‘qituvehi, tarbiyachi, ilmiy b o ‘lim m udiri, 
tarbiyaviy ishlar bo‘yicha direktor o ‘rinbosari, direktor vazifalarida ishlashi 
mumkin. Oligofrenopedagog ishi Xalq maorifi vazirligi tom onidan ishlab 
chiqilgan nizom asosida belgilanib, yosh avlodga tarbiya, um um ta’lim 
fanlaridan bilim berish hamda m ehnat tayyorgarligidan o ‘tishni ko‘zda 
tutadi. Oligofrenopedagog o‘quvchilami atroflicha pedagogik nuqtai nazardan 
o ‘rganish asosida butun ta ’lim -tarbiya ishlarini rejalashtiradi, aqli zaif 
o‘quvchilarning jismoniy va ruhiy nuqsonlarini tuzatadi, ularning harakat 
sistemalarini to ‘g‘rilab boradi, bilish faoliyatlarini shakllantiradi va shular 
asosida o'quvchilarda xarakter va madaniy xulq-atvor mezonlarini tarbiyalab 
boradi. U aqli zaifbolalam ingota-onalari, jamoatchilik bilan ham tarbiyaviy 
ishlarni amalga oshiradi.
Maktabni bitirib ketgan ham m a o ‘quvchilar bilan muntazam aloqa 
boglab, katamnesik m a’lumotlar yiglb boradi. Ularning ishga joylashishlariga 
yordam beradi. Ilg‘or pedagogik tajribalarni oi'ganib, ommalashtirib boradi.
Oligofrenopedagoglar m aorif tizimida ishlayotgan barcha pedagoglar 
foydalanadigan huquqlardan foydalanadilar. Nuqsonli bolalar bilan olib 
boriladigan ta ’lim -tarbiya ishlarining birm uncha m urakkabligi, turli- 
tum anligini h u k u m atim iz e ’tiborga olib, o ligofrenopedagoglarning 
maoshlarini birm uncha yuqori qilib belgilagan.
Oligofrenopedagog aqli zaif bolalar bilan ishlaydigan pedagog b o lsa, 
aqli zaif bolalarni tarbiyalash, o ‘qitish haqidagi fan oligofrenopedagogika 
fani deb yuritiladi.
Oligofrenopedagogika fan sifatida quyidagi masalalarni hal qiladi: aqli 
zaiflikni pedagogik tahlil qilish; aqli zaiflik sabablarini o ‘rganish; aqli zaif 
bolalarning rivojlanishini pedagogik va psixologik o krganish yoMlari va 
vositalarini aniqlash; yordamchi maktablarda turli xarakterli bolalarga in­
dividual munosabatni ta ’minlash; aqli zaif bolalarni tarbiyalash tamoyillari 
va usullarini ishlab chiqish; aqli zaif o'quvchilarga umumiy bilim va mehnat 
tayyorgarligi berish; o ‘quv fanlarining xususiy uslubiyotlarini ishlab chiqish; 
aqli zaif bolalarga maxsus muassasalar tizimi va tuzilmasini belgilash.
Aqli zaif bolalar yordamchi maktabda barcha um um ta’lim fanlari asoslari 
borasida m a’lum hajmda nazariy, amaliy bilimlar oladilar, kasbiy mehnat 
malakalarini egallaydilar. Yordamchi maktab va maktabgacha muassasalarda 
ta’lim jarayonida tuzatish ishlari tizim ini amalga oshiradi. Bu ishlar 
bolalardagi rivojlanishning potensial imkoniyatlariga asoslanib, aqli zaif 
bola shaxsini atroflicha shakllantirish, bilish faoliyatlarini takomillashtirishni 
nazarda tutadi.
Bolalar orasida uchrab turuvchi nuqsonlilikni (karlik, ko‘rlik, aqli 
zaiflikni) b a rta ra f etish ijtim oiy m asalalardan biri b o ‘lib, bu ishni
39

---

muvaffaqiyatli amalga oshirish davlatning umumiy ishlari orqali ro‘yobga 
chiqarilishi mumkin.
L. S. Vigotskiyning 1924-yilda aytgan optim istik bashorati naqadar 
haq iq iy e k a n lig in i h o z ir d efe k to lo g iy a s o h a sid a e rish ilg a n , e ri- 
shilayotgan yutuqlar ham ko‘rsatib turibdi. «Ehtim ol, insoniyat ertam i, 
kechm i ko ‘rlik, karlik, aqli zaiflikni yengadi. A m m o ularni biologik va 
tibbiyot tom on idan ko 'ra, ijtimoiy va pedagogik to m o n d an ancha ilgari 
yengadi», — deb ta ’kidlaydi L. S. Vigotskiy. Turli nuqsonli bolalarga 
ta ’lim -tarbiya berish m aktablarining, davolash m uassasalarining keng 
tizim i olim fikrining dalili em asm i? Fan yutuqlarini hayotga tatbiq 
etish tufayli turli xil yuqum li kasalliklar u m u m an tugatildi. Bilim 
egallashi m um kin b o ig a n nuqsonli bolalar uchun m ajburiy ta ’lim 
joriy etildi. B archa maxsus m aktablar, m ak tab -in tern atlar, maxsus 
bog‘ch alar butunlay davlat ta ’m inotiga o ‘tkazilgan.
Ayrim chet mamlakatlarda nuqsonli bolalar ta ’lim-tarbiyasi bilan xususiy 
muassasalar, diniy tashkilotlar, nuqsonlilarga yordam berish jamiyatlari 
hamda ayrim maxsus maktablar shug‘ullanadi. Ulardagi ta ’lim-tarbiya ishlari 
qat’iy tizim asosida olib borilmaydi. Bizdagi yordamchi maktablar ommaviy 
maktablar singari yosh avlodga taiim -tarbiya berish, ularni jamiyatning 
foydali kishisi qilib yetishtirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, yordamchi 
maktablarning maxsus, xususiy vazifalari ham mavjud. Bularga aqli zaif 
o ‘quvchilarning psixofizik xususiyatlarini hisobga olgan holda, ularga alohida 
yondashgan holda bilim berish orqali bilish jarayonlarini tuzatib borish 
vazifasi kiradi. Yordamchi maktablar aqli zaif bolalar uchun dastlabki va 
oxirgi o lquv yurti bolganligi sababli, o ‘quvchilar maktabni bitirgandan 
so‘ng bevosita hayotga y ollanm a olishlarini hisobga olib, ularga maktabda 
turli xil kasbiy m ehnat ko‘nikmalari, malakalari beriladi. Yordamchi 
maktablarda davolash ishlari umumiy ta ’lim-tarbiya ishlari bilan birgalikda 
qo‘shib olib boriladi.
Yordamchi maktablar tajribasini ilmiy jihatdan umumlashtirish asosida 
ta ’lim-tarbiya nazariyasini ishlab chiqish oligofrenopedagogika fanining 
bosh mavzuini tashkil qiladi. T a’limning didaktik asoslari, darsning umumiy 
tizimi, maktabda o lquv ishlarini tashkil etish, xususiy uslubiyotlarning 
umumiy masalalari kabi pedagogik masalalar umumiy pedagogik talablarga 
suyanadi.
Oligofrenopedagogika fani qator um um iy va maxsus fanlar bilan 
chambarchas bogliq holda o ‘rganiladi. Aqli zaif bolalar oliy asab faoliyatlari, 
ularning rivojlanish xususiyatlari, kasalliklari, kechishi, davolash ishlarini 
nevropatologiyadan, aqli zaif bolalar ruhiy jarayonlarining xususiyatlari, 
ularning taraqqiy etish xususiyatlari oligofrenopsixologiyadan, yordamchi 
m aktabda d av olash-so g ‘lom lashtirish ishlarini tashkil etish u chun 
m a iu m o tla r oligofreniya klinikasidan olib o ‘rganiladi. Y ordam chi
40

---

maktablarda ta ’lim 9 yil olib boriladi. 0 ‘quv rejasiga kiradigan fanlar haqida 
qisqacha to ‘xtalib o ‘tamiz: