Maxsus pedagogika

2.2. Yordamchi maktabni boshqarish va unga rahbarlik qilish
0 ‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to ‘g‘risida»gi Qonunida (1997- 
yil 29-avgust), jum ladan, maxsus ta ’lim xususidagi 23-moddasida nogiron 
va alohida yordamga muhtoj bolalarga ta ’lim-tarbiya berish borasida tegishli 
ko‘rsatmalar belgilab qo ‘yilgan.
O kzbekiston Respublikasi maxsus ta ’lim sohasida (aqli zaif, kar-soqov, 
ko‘zi ojiz, tayanch harakati apparati buzilgan bolalar maxsus ta ’limi) 
o ‘rtaga tashlanayotgan vazifalarni bajarish kokp jih atd an o ‘qituvchi- 
defektologga bog‘liq. Yangi iqtisodiy siyosatga o ‘tish sharoitida maxsus 
maktablarda korreksion ta ’lim-tarbiyadan ko‘zlangan maqsadga erishish 
vazifasi asosan o ‘qituvchi-oligofrenopedagog zimmasiga yuklatilgan. Bu 
esa, o ‘z navbatida, yordamchi maktabni boshqarish bilan bogliq. Shu 
sababli ham maxsus maktablarni boshqarish nizomida maxsus maktab 
direktori mutaxassis-defektolog boMishi shart deyilgan. Qaysi maxsus maktab 
direktori mutaxassis bo‘lsa, o ‘sha yerda ichki va tashqi nazorat ishlari, 
korreksion ta ’lim-tarbiya ishlari ham izchil va samarali bo‘ladi. Pedagog- 
defektologlar jamoasi ishini sistemali nazorat qilish, bir tom ondan, har 
bir oligofrenopedagogning o ‘z ishi uchun m as’uliyatini oshiradi hamda 
o ‘z ishida kamchiliklami o ‘z vaqtida aniqlash va tuzatish imkonini beradi.
Yordamchi maktab ichki nazoratining bir qancha ko‘rsatmalari mavjud: 
yordamchi maktab rahbari va uning ilmiy ishlari bo‘yicha muovini darslarga 
kirishlari, turli mashg^ulotlar shakllarini tahlil qilishlari, darslarga muntazam 
kirib turishlari shart. Buning uchun yil davomida darslarga kirish rejalarini 
kuzatadilar hamda yosh mutaxassis-oligofrenopedagoglarga metodik yordam 
ko‘rsatib boradi lar.
Yordamchi maktabda darslarga kirish va uni kuzatish m a’lum maqsadga 
qaratilgan. Bunday darslarga kirish va kuzatishlar o ‘quvchilarning aqliy 
faoliyatlari haqida xulosalar chiqarish imkonini beradi. Ba’zan yordamchi 
maktab o ‘qituvchilari o ‘quvchilaridan biri yordam chi m aktab o ‘quv
3 - 33
33

---

dasturini o ‘zlashtira olmayotganligi uchun uni maktabdan chiqarishlarini 
so‘rab ariza beradi. Ana shunday hollarda muammoli hodisalar ota-onalar 
bilan yoki o ‘qituvchi bilan yuz bermasligining oldini olishda ham qo‘l keladi.
Yordamchi maktab rahbari va uning o ‘quv ishlari bo‘yicha muovini 
darsni tekshirishda quyidagilarga e ’tibor berishi kerak:
- darsning korreksion maqsadi qanchalik to ‘g‘ri, aniq va tushunarli 
qilib ifodalanganligi;
- darsning bosqichlari qanchalik o ‘ylab olinganligi, darsning korreksion 
tarbiyalovchi ahamiyati;
— maqsad yuzasidan uning mazmuni bayon etilganligi;
— materialning ilmiy-nazariy saviyasi qandayligi;
- o ‘qituvchi-defektolog qollagan uslublar qanchalik samarali hamda 
zamonaviy bo11 ishi;
darsda o ‘qituvchi-oligofrenopedagogning didaktik qoidalarga rioya 
qilishi;
— o ‘qituvchi-oligofrenopedagogning har bir darsda har bir o ‘quvchi 
bilan individual shug‘ullanib, ularning korreksion aqliy o ‘sishiga qanchalik 
erishishi, maxsus ta ’limning ko‘rsatma va texnik vositalaridan qanchalik 
malakali foydalanishiga e ’tiborni qaratish lozim.
D arsn in g boshi va o x irig a, tash k iliy to m o n ig a , d a rsn in g bir 
bosqichdan ikkinchi bosqichga o ‘tilishiga, ularning m antiqiy b o g la - 
n ishig a, darsdagi ja m o a ish in in g birga q o ‘shib olib b o rilish ig a , 
0
‘quvchilardan so'rash va ularning bilimlarini baholashga ham da uyga 
beriladigan topshiriqlar sistemasiga e ’tibor berish nihoyat m uhim dir. Shu 
bilan birga darsga ketgan vaqtni belgilash zarur. Bular dars vaqtini obyektiv 
baholash imkonini beradi. Darsning tarbiyaviy tomoniga ham alohida 
e ’tibor qaratiladi.
Darsning tuzilishi m azm uni, uslublari, o lqituvchining darsdagi xatti- 
harakatlari tarbiyaviy nuqtai nazardan baholanadi. Yordamchi maktab 
rahbari har bir darsni kuzatib boM gandan so ‘ng o ‘qitu vch i bilan 
suhbatlashib, uning yutuq va kamchiliklari to ‘g‘risida madaniyatli qilib 
aytib o ‘tishi va uning kelgusi faoliyati uchun muvaffaqiyat tilashi lozim.
Yordamchi maktab rahbari va uning muovinlari aqli zaif o ‘quvchilar 
bilan olib boriladigan o ‘quv va sinfdan tashqari ishlarning barcha shakllariga 
rahbarlik qiladilar va ularni tekshirib turadilar.
Yordamchi maktab rahbari va uning muovinlari tadbirlarning g‘oyaviy 
yo‘nalishini tashkil etishning ilmiy-uslubiy darajasi aqli zaif bolalarning 
qiziqishlari va uning faolligi, mashg‘ulotning okquv- tarbiyaviy qimmatiga alohida 
e’tibor qaratadilar. Yordamchi maktabda oligofrenopedagoglar, sinf rahbarlari, 
direktor va uning muovinlari o‘zlarining ishlari haqida hisobot beradilar. Hisobot 
berish oligofrenopedagoglar yordamchi maktab rahbarlariga o ‘z ishlarining 
natijalarini tahlil qilishga, aqli zaif o ‘quvchilarga ta ’lim berishda ba’zi
34

---

kamchiliklaming sabablarini ochishga, ularni bartaraf etish yo‘llarini belgilashga 
ko‘maklashadi. Yordamchi maktabda har bir o'quvchi jiddiy hisobga olib boriladi: 
o‘quvchilami kuzatish daftari va shaxsiy papkalari boladi. Yordamchi maktab 
o‘quvchisiga berilgan psixonevrologning xulosasi, tashxisi, aqli zaif o‘quvchining 
qabul qilingan vaqti, sanasi, qayerdan kelganligi haqidagi m a’lumotlar boladi. 
Shaxsiy hujjatlarda yordamchi maktab o ‘quvchisining yordamchi maktab 
dasturini o‘zlashtirishi va xulqining ahvoli haqidagi umumiy ma’lumotlar boMadi. 
Bu hujyatlar o‘quvchi yordamchi maktabni tugatgandan so‘ng yordamchi 
maktab arxivida saqlanadi.
Yordamchi maktab ishini har jihatdan to ‘g‘ri tashkil qilish, uning 
samaradorligi natijasi garovidir, bu esajam oa mehnati jarayonlarini oqilona 
yolga qo‘yishni taqozo etadi.
Yordam chi m aktab o ‘quvchilarini korreksion tarbiyalash ko‘plab 
kishilarning g‘am xo‘rligi, umumiy mehnati jarayonida hal qilinar ekan, 
demak, bu m ehnatning muvafTaqiyati ko‘p jihatdan ularning kuchlari 
qanchalik to ‘g‘ri yo‘naltirilganligiga, m aqsadlar birligi va harakatlar 
muvofiqligi qanday ta ’minlanayotganligiga bogliq.