Mavzu. Yadroning tuzilishi va tarkibi. Yadrocha. Xramosoma, tuzilishi va tarkibi


qobig‘i, periferik zich plastinka va pora kompleksidan



Download 0,87 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/10
Sana19.08.2021
Hajmi0,87 Mb.
#151449
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
2-мавзу

qobig‘i, periferik zich plastinka va pora kompleksidan tuzilgan. Yadro qobig„i 

sitoplazmaning umumiy sitoplazma membranali sistemasining ixtisoslashgan qismi 

hisoblanadi.  U  yassilashgan  sisternlardan  tuzilgan  bo„lib,  u  tashqi  va  ichki 

membranalardan iborat. Bu ikki membrana faqat yadro poralari zonasida bir-biriga 

o„tadi. Bu zonada po‟ra kompleksi oqsillari joylashadi. Pora kompleksi bo„shliqda 

to„g„ri  joylashgan  periferik  va  markaziy  globulalardan  tuzilgan.  Po‟ra  kompleksi 

oqsil  globulalari  bilan  yaqindan  aloqada  bo„ladigan  zich  plastinkada  yadro 

matriksining  periferik  qismini  tashkil  qiladi.  Bu  plastinka  ichki  membrana  ostida 

joylashib,  ikki  xil  vazifani  bajaradi.  Birinchidan,  bu  yadro  matriksining  boshqa 

strukturalari  bilan  birga  yadro  xromatinini  tartibli  joylashishini  ta‟minlaydi, 

ikkinchidan,  pora  kompleksining  tashkil  qilish  vazifasini  bajaradi.  Yadro 

qobig„ining tashqi va ichki membranalari kengligi 20-60 nm keladigan perinuklear 

bo„shliq  orqali  ajralib  turadi.  Yadro  membranalari  morfologik  jihatdan  boshqa 

hujayra  ichi  membranalaridan  farqlanmaydi.  Ularning  qalinligi  7  nm  atrofida 

bo„ladi.  Yadro  qobig„i  yadro  moddalarini  sitoplazmadan  ajratib  turuvchi  ikki 

qavatli  qopga  o„xshaydi.  Bunday  tuzilishga  yadro  qobig„idan  tashqari  faqat 

mitoxondriya  va  plastidlar  membranalarigina  ega.  Tashqi  membrana  bevosita 

hujayra  sitoplazmasi  bilan  birikkan  bo„ladi  va  uning  tuzilishi  endoplazmatik  to„r 

membranasiga  o„xshaydi.  Tashqi  yadro 

membranasida  ergastoplazma 

membranasidagi  kabi  ko„plab ribosomalar  joylashadi.  Ko„plab kuzatishlar,  tashqi 

yadro  membranasining  bevosita  ergastoplazma  kanallari  sistemasiga  o„tganini 

ko„rsatdi,  bu  ikki  membranali  strukturalarning  tuzilishini  bir  xil  ekanligini 

tasdiqlaydi.  Ko„pchilik  hayvon  va  o„simlik  hujayralari  yadro  qobig„ining  tashqi 

membranasi  juda  notekis,  unda  turli  kattalikdagi  bo„rtib  chiqqan  sitoplazmaga 

yo„nalgan o„simtalar bo„ladi. Bular tashqi yadro membranasining sitoplazma bilan 

tegib turgan yuzasini, ba‟zan, yuzlab marta orttirib yuboradi.  

Ichki membrana xromosoma materiali bilan aloqada bo„ladi. Ba‟zi hollarda, ichki 

yadro  membranasi  ostida  fibroz  yoki  zich  qatlam  (lamina)  joylashadi,  bu  hamma 

organizm  hujayralarida  ham  bo„lavermaydi.  Masalan,  kalamushning  jigar 

hujayrasida u faqat yadro membranasining lipid komponentini eritib yuborilganda 

ko„rinadi.  Ba‟zi  leykotsitlarda  esa,  qo„shimcha  ishlov  berilmasa  ham  u 

ko„rinaveradi.  Bundan  tashqari,  yadro  qobig„iga  yaqin  joylashgan  Golji  apparati 

bilan yadro membranasi sisternlari o„rtasida vaqtinchalik aloqalar ham kuzatiladi. 

Yadro  membranasidan  pufakchalar  ajralib,  Golji  apparati  sisternlariga  qo„shiladi, 

yoki  aksincha,  Golji  apparatidan  ajralgan  pufakchalar  yadro  membranasiga 

qo„shiladi.  Ayniqsa,  buni  mitoz  davrida  qiz  hujayralarda  yadro  qobig„ini  hosil 

bo„lishdagi  ishtirokida  ko„rish  mumkin.  Xullas,  yadro  membranasini 

sitoplazmaning  membranali  strukturalari  bilan  aloqasi  shubhasizdir.  Yadro  va 



sitoplazma  o„rtasidagi  vaqtinchalik  dinamik  aloqalar  yadro  qobig„ining  ayrim 

joylarini  (lokal)  parchalanishi  orqali  bo„ladi.  Buni  sutemizuvchilarning 

neyronlarida  kuzatiladi.  Bu  yo„l  bilan  ribosoma  subbirliklarining  yadrodan 

sitoplazmaga transporti amalga oshadi. Yadroning ichki membranasida nafas olish 

fermentlarining  to„liq  nabori  joylashadi,  degan  fikr  tasdiqlanmadi.  Yadro 

membranasining  vazifasi  turli  moddalarning  yadrodan  sitoplazmaga  va 

sitoplazmadan  yadroga  ikki  tomonlama  transportini  ta‟minlashdan  iborat.  Ammo, 

yadro  qobig„i  boshqa  membranali  strukturalardan  farq  qilib,  o„zida  poralar 

(teshiklar)ni  ushlaydi.  Teshiklar  orqali  ancha  katta  molekulali  nukleozitlar, 

nekleotidlar,  aminokislota  va  oqsillar  oson  o„tadi.  Ammo,  po‟ralar  orqali 

moddalarning  o„tishi  osongina  amalga  oshmas  ekan.  Elektron  mikroskopik 

rasmlarda  ko„rinishicha  po‟ralar  elektron  zich  material  bilan  qoplangan  bo„lar 

ekan.  Shuning  uchun  poralar  orqali  moddalarning  o„tishi  qandaydir  molekulyar 

darajadagi  axborot  kanallari  orqali  boshqariladi  deyish  mumkin,  ya‟ni 

moddalarning o„tishi zaruriyati tug„ilgandagina teshiklar ochiladi, keyin bekiladi.  

Kelib  chiqishi  va  biologik  ahamiyati  jihatidan  zich  plastinka  va  u  bilan  bog„liq 

bo„lgan murakkab globulyar oqsillar-poralar kompleksi-yadro membranasining 

tuzilish va funksional ixtisoslashgan qismidir. Yadro poralari tashqi va ichki yadro 

membranalarining  birikishidan  hosil  bo„ladigan  diametri  80-90  nm  bo„lgan 

teshiklardir.  Yadro  poralari  oddiy  teshik  emas,  u  orqali  yadro  va  sitoplazma 

moddalari  bevosita  aloqada  bo„ladi.  Yadro  teshiklari  kompleksi  oktagonal 

simmetriyaga  ega.  Teshik  atrofida  uch  qator,  har  bir  qatorda  8  tadan  globulalar 

joylashadi.  Bir  qator  yadro  tomonda,  bir  qator  sitoplazma  tomonda,  uchinchisi 

teshik  markazida  joylashadi.  Globulalarning  har  birining  kattaligi  25  nm. 

Globulalar  (granula)  dan  fibrill  o„simtalar  chiqadi.  Periferik  globulalardan 

chiqayotgan  fibrillar  markazda  uchrashib,  diafragmani  hosil  qiladi.  Poraning 

o„rtasida  markaziy  globulani  ko„rish  mumkin.  Har  bir  hujayrada  poralar  kattaligi 

va soni doimiy. Hujayraning funksional holatiga va yadroning kattaligiga bog„liq 

holda  ba‟zi  o„zgarishlar  kuzatiladi.  Masalan,  to„qimalar  kulturasida  faol 

ko„payayotgan  hujayralar  yadrosida  1  mkm

yuzada  20  tagacha  po‟ralar  bo„lib, 



yadro yuzasini 15% ini tashkil qiladi va bir yadroga 12 mingta teshik to„g„ri keladi.  

Yadro  po‟ralarining  soni  hujayraning  metabolitik  faolligiga  ham  bog„liq. 

Hujayrada sintetik jarayonlar qancha kuchli bo„lsa, po‟ralar shuncha ko„p bo„ladi. 

Masalan,  eritroblastlarda  gemoglobinning  kuchli  sintezi  va  to„planishi  davrida 

yadroda  1  mkm

da  30  ga  yaqin  po‟ra  bo„lsa,  bu  jarayon  tugaganidan  so„ng,  5 



mkm

ga 30 ta po‟ra to„g„ri keladi. Po‟ra kompleksini ba‟zan, hujayraning boshqa 



membranali strukturalarida ham kuzatiladi. Masalan, donachali endoplazmatik to„r 

membranalarida poralar bo„ladi, ammo ularning funksional ahamiyati aniq emas.  

Ko„pchilik hollarda yadro qobig„i mitoz davrida parchalanib ketib, hujayra bo„linib 

bo„lgach qaytadan tiklanadi. 




Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish