Mavzu uchburchakli masshtablar orqali planlar nusxasini tayyorlash

2.Plan va kartalarni anikligi. 
Odatan planlarni aniqligi s’yomka geodezik asosining yakin punktlariga 
nisbatan plandagi konturli nuqtalarni o‘rnini o‘rta kvadratik xatosi bilan 
tavsiflanadi. 
Nuqta o‘rnini xatosi ikki o‘lchamli bo‘lib kuyidagi formula bo‘yicha 
aniqlanadi 
2
2
Y
X
i
m
m
m


bu yerda m
X
va m
Y
- koordinata o‘qlari bo‘yicha nuqta o‘rnini xatosi. Turli 
s’yomkalarning bajarilishida har xil geodezik asboblar va texnologik jarayonlarini 
qo‘llanishi tufayli planlarni aniqligi ham har xil bo‘ladi. Ammo, turli s’yomkalar 
to‘g‘ri bajarilgan holda, planlar aniqligini farqi uncha katta bo‘lmaydi va amalda 
ularning aniqligini bir xil deb hisoblash mumkin, chunki har qanday s’yomkalar 

---

turining texnologik jarayonini tashkil etadigan elementlar qatori xatolarga ega va 
ularni grafik anikligiga (0,1 mm gotanda)* tenglashtirishi mumkin, masalan nuqta 
va chiziqlarni planga tushirishdagi xatolar, burchaklarni planda tuzishdagi xatolar, 
aerosuratlarni transformatsiyalashdagi, fotoplanlarni montajlashdagi xatolar. Bu 
xatolar ko‘p jihatdan planlar aniqligini yaqinlashtiriladi.
Teodolit va menzula s’yomkalardaga ayrim geodezik ishlari uchun plandagi 
konturli nuqtalar o‘rni xatosini tashkil etadigan o‘rta kvadratik xatolarini taxminiy 
qiymatlari 1-jadvalda keltirilgan. 
Konturli nuqtalar o‘rni xatosini planda anikdash uchun, 1-jadvalda keltirilgan 
har bir geodezik ishlar xatosini mustaqil deb, qabul qilinib, quyidagi formula 
bo‘yicha qo‘shamiz 
2
2
2
2
1
.....
n
i
m
m
m
m




shunda, teodolit va menzula s’yomkalar uchun topiladigan xatolar taxminan 
bir xil chiqadi va yaxlitlaganda 0,4 mm planga tug‘ri keladi. Ko‘p sonli 
tadqiqotlarga ko‘ra aerofotos’yomka planlari taxminan shu aniqlikka ega. 
Planlarni nusxasi pastroq aniqlikka ega.Qaysi bir nusxalash usullari 
qo‘llanmasa ham, har qanday nusxa originalga nisbatan katta xatolarga ega bo‘ladi, 
shunda ayrim nusxalash usullari pastroq aniqligini beradi, ayrimlari esa aniqroq 
natijalarni beradi. Eng aniq usulki uni ko‘lashda nusxani aniqligi originalni 
aniqligiga amalda teng deb qabul qilish mumkin, bu fotomexanik usul hisoblanadi, 
ayniqsa bu usul bilan ishlashda nusxa va original qogozlarni deformatsiyasi 
hisobga olinadi. 

---

2.1- jadval 
1:10000 
masshtabdagi 
teodolit s’yomkasida 
Xatolarni 
taxminiy 
kiymati, m 
1:10000 masshtabidagi 
menzula s’yomkasida 
Xatolarni 
taxminiy 
qiymati, m 
Chizikli va burchakli 
ulchashlardagi 
xatolar-
dan boglik bulgan teo-
dolit yo‘llardagi nuq-talar 
o‘rnini 
xatosi 
(bosh 
geodezik 
asos 
punktlariga 
nisbatan 
yulni urtasida)
.
Quyidaga xatolardan 
boglik bo‘lgan kontur-
li 
nuktalar 
o‘rnini 
aniklash xatosi: 
1. Qutb usulida -
yo‘nalishlarni aniqlash va 
dalnomer 
bo‘yicha 
masofani o‘lchash. 
2.Perpendikulyar usu-
lida 
perpendikulyarni 
yasash, 
perpendikulyar 
asosigacha 
bulgan 
masofa 
va 
perpendikulyar 
uzunligini ulchash.
Planga teodolit yul-
lardagi 
nuktalarni 
tushirish xatosi. 
Quyadagi xatolardan 
bog‘liq bo‘lgan konturli 
nuqtalarni 
planga 
tu-
shirida xatolari: 
- yunalishlarni tuzish 
va masofani ko‘yishi-
dagi; 
- konturli nuktalar 
orasida chiziklar utka-
zishda, 
ularni 
umum-
lashtirishdagi; 
- planlarni chizishdagi. 
1,5 
1,0 
1,0 
1,8 
1,5 
1,5 
0,8 
Planshetlarni 
orien-
tirlash 
va 
yo‘na-
lishlarni 
chizishdagi 
xatolardan 
bogliq 
bo‘lgan 
geometrsh 
to‘rdagi nuqtalar o‘rnini 
xatosi.
.
Planshetni orientir-lash, 
yo‘nalishlarni chizish, 
dalnomerda 
masofani 
aniqlash va masofani 
planshetga 
qo‘yish 
xatolardan 
bog‘liq 
bo‘lgan utish nuqtalari 
o‘rninn aniqlash xatosi.
.
Planshetlarni 
orien-
tirlash, 
yunalishlar-ni 
chizish, 
dalnomerda 
masofani aniqlash va 
uni 
planshetga 
ku-
yish xatolardan bog- lik 
bulgan konturli nuqtalar 
o‘rnini aniklash xatosi.
.
Konturli 
nuktalar 
orasida chiziq o‘tkazi-
щda ularni umulash-
tirishdagi xatolari.
.
Planlarni chizishdagi 
xatolar. 
2,0 
1,5 
2,0 
1,5 
0,8