Mavzu: To’la energiyaning elementar hajmda o’zgarishi. To’la energiya tenglamasi. Reja: Energiyaning ta’rifi

Massasi o’zgarmas bo’lgan jismning kinetik energiyasi uning hara-

kati tezligi bilangina belgilanadi, energiya jismga qanday usulda

berilganiga bog’liq emas.

Kinetik energiyaga misol sifatida quyidagilarni aytishimiz mumkin.

Ishqalanish kuchini yengib harakatlanayotgan avtomobilning energi-

yasi, uchib ketayotgan samolyotning energiyasi, qiyq novdan duma-

lab tushayotgan metall sharning energiyasi, elektr stansiyalar turbi-

nalarini aylantiradigan suv energiyasi, shamol tegirmonlarini yoki

shamol elektr stansiyalarini ishga tushiruvchi shamol energiyasi,

tushayotgan bolg’a energiyasi kinetik energiyaga misol bo’la oladi.

Jism qancha ulkan bo’lsa va u qancha tez harakatlansa, kinetik

energiya kattaligi shuncha ko’p bo’ladi.

Jismlarning o’zaro joylashishiga yoki ayni bir jism qismlarining

o’zaro joylashishiga bog’liq bo’lgan o’zaro ta’sir energiyasi potensial

energiya deb ataladi. Potensial energiyani topish uchun quyidagi

formuladan foydalanadi.

P=mgh (2)

bunda m- harakatlanayotgan jismning massasi, h- jismni tashlab

yuborilgan balandligi, g- erkin tushish tezlanish. Birligi joulda aniq-

lanadi.

Yerga nisbatan yuqoriga ko’tarilgan jismning, soatlarda ko’tarilgan

toshning, gidrostansiya to’g’onidagi suvning, deformatsilangan

prujinaning, ko’tarilgan bolg’aning, siqilgan gazning energiyalari

potensial energiyaga misol bo’la oladi. Jismlar yoki jism qismlari

orasidagi o’zaro ta’sir qancha kuchli bo’lsa, potensial energiya

ham shuncha katta bo’ladi. Biror balandlikka ko’tarilgan jism-

ning potensial energiyasi jism og’irligining shu balandlikka ko’-

paytmasiga teng ekan.

Potensial energiya — mexanik tizim umumiy energiyasining maʼlum

ulushi. U shu tizimni tashkil etgan zarralarning oʻzaro joylashishi va

tashqi kuch maydonidagi (masalan, gravitatsion maydon) vaziyatiga