mavzu: investitsiya faoliyatida kapital qurilish

– rasm. Risklarni boshqarish tamoyillari

Barkamollik tamoyili risklarni boshqarish jarayonida tashkilotni yo‘qotish va yo‘qotishlardan himoya qilish uchun barcha mavjud vositalar, usullar va choralardan foydalanish kerakligini anglatadi.
O‘z vaqtida qabul qilish tamoyili korxonaning barqaror va daromadli ishlashini ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlarning proaktiv xususiyatini ta’minlaydi.
O‘zaro hamkorlik va muvofiqlashtirish tamoyili, innovatsion korxonaning barcha manfaatdor idoralari va xizmatlari risklarni boshqarish jarayonida ishtirok etishlari kerak, risklarni boshqarish samaradorligi faqat tavakkalchiliklarni boshqarish bo‘yicha umumiy harakatlar muvofiqlashtirilganda amalga oshiriladi.
Qonuniylik tamoyili risklarni boshqarish jarayonida tashkilot barqarorlikni ta’minlash uchun faqat huquqiy usul va uslublardan foydalanishni anglatadi. Bundan tashqari, korxonada tavakkalchiliklarni boshqarish bo‘yicha tadbirlar tadbirkorlik innovatsiyalari, axborot xavfsizligi, xususiy xavfsizlik sohasidagi davlat qonunlarni, shuningdek davlat organlari tomonidan tasdiqlangan boshqa normativ hujjatlarni hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak.
Faoliyat tamoyili xatarlarni boshqarish jarayonida innovatsion tashkilot manfaatlarini himoya qilish yetarli darajada qat’iylik va barcha mumkin bo‘lgan usul va vositalar bilan amalga oshirilishi kerakligini anglatadi.
Iqtisodiy maqsadga muvofiqlik tamoyili xatarlarni boshqarishda xavfning yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan zararining solishtirilishini va korxona tomonidan ushbu zararni neytrallashtirish yoki minimallashtirishni ta’minlash harajatlarini taqqoslashni nazarda tutadi.
Ixtisoslashuv tamoyili risklarni boshqarish yoki ularni amalga oshirish oqibatlarini bartaraf etish uchun eng yaxshi imkoniyatga ega bo‘lgan ixtisoslashtirilgan tashkilotlarning tavakkalchiliklarni boshqarishida qo‘llaniladigan muayyan chora-tadbirlar va vositalarni ishlab chiqishda va amalga oshirishda qatnashishni nazarda tutadi.
Kapital qo‘yilmalardagi risklarni kamaytirish va yo‘q qilish usullariga murojaat qilsak, birinchi navbatda, eng keng tarqalgan usulni – har xil risk va rentabellik ko‘rsatkichlariga ega bo‘lgan turli xil loyihalar orasida kapital qo‘yilmalarni diversifikatsiya qilish yoki taqsimlashni ta’kidlash kerak. Bu sizga bir vaqtning o‘zida bir nechta investitsiyalarni jamlashning o‘rniga, bir nechta riskli aktivlarning egasi bo‘lish imkonini beradi³. Venchur kapitalini diversifikatsiya qilish bir necha usullardan biri bilan amalga oshirilishi mumkin:

• 
  rivojlanishning turli bosqichlaridagi loyihalarga, shuningdek, sohalarga yo‘naltirilgan investitsiyalarni diversifikatsiya qilish (ma’lum bir sohaning loyihalarida ixtisoslashmagan universal fondlar uchun);
  
• 
  loyihalarni bosqichma-bosqich moliyalashtirish (transhlar);
  
• 
  loyihalarni birgalikda moliyalashtirish uchun boshqa investorlarni jalb qilish (yoki xavfni tarqatish), bu ular bilan xatarlarni bo‘lishishga imkon beradi va aksiyadorlik jamiyatlari, moliyaviy-sanoat guruhlari yaratilishi mumkin, boshqa sarmoyadorlar bilan fondlar hatto aksiyalar almashishi, turli uyushmalar va boshqa tashkilotlarga qo‘shilishlari mumkin. Eng oddiy usul – bu yuqori darajadagi riskga ega bo‘lgan loyihani moliyalashtirishdan qochish yoki rad etish. Biroq, bu usul
  

³ I.I.Xaxonova. Razvitiye metodiki upravleniya finansovimi riskami//Fundamentalnie issledovaniya. № 6-1. 2012.
venchur moliyalashtirishning "xavfli" xususiyatiga zid keladi, chunki yuqori risk darajasi odatda kutilayotgan daromadning yuqori darajasi bilan bog‘liq. Sarmoyadorlar loyiha xavfining mumkin bo‘lgan manbalari to‘g‘risida oldindan ma’lumotga ega bo‘lgan hollarda, ular faoliyatning muayyan sohasini mahalliylashtirish va boshqarish usulidan foydalanishlari mumkin. Ushbu usulni innovatsiyalarni venchur moliyalashtirish uchun qo‘llash deyarli mumkin emas, ammo uni boshqa ba’zi usullar, masalan, limitlash bilan birgalikda qo‘llash mumkin. Limit qo‘yish – bu bitta kompaniyaga (loyihaga) investitsiyalarning mumkin bo‘lgan maksimal miqdorini aniqlash. Ushbu usul ko‘pincha fond siyosatining bir qismidir, masalan, bitta kompaniyaga 2 mln. doll.dan ortiq mablag‘ kiritmaslik va salbiy natijalar yuzaga kelgan taqdirda ushbu jamg‘armaning katta yo‘qotishlarga yo‘l qo‘ymasligi.
Sarmoyadorlar tomonidan qo‘llaniladigan risklarni kamaytirishning yana bir usuli moliyaviy zahira usuli (risklarni saqlash, kompensatsiya usuli) bo‘lib, u faol mablag‘lar va to‘plangan zahira summalarining ulushini hisoblashga asoslanadi, bu nisbat fond tomonidan moliyalashtiriladigan loyihalar soniga ham bog‘liq. Investor tomonidan yaratilgan zahira barcha loyihalarning yo‘qotishlarini qoplamasligi kerak, ammo ba’zi loyihalar buzilgan taqdirda sug‘urtani ta’minlashi va fondning qisqa muddatda "suzishi" kerak. Ushbu usul venchur kapital firmalarida keng tarqalgan emas, chunki qoida tariqasida venchur kapital fondida sezilarli bo‘sh pul mablag‘lari mavjud emas, uning mablag‘lari muomalada faol ishtirok etishi kerak va bunday zahirani yaratishni yo‘qotilgan foyda deb hisoblash mumkin.

3.