mavzu: investitsiya faoliyatida kapital qurilish

Venchurli moliyalashtirishda yuzaga keladigan innovatsion risklar va ularni boshqarish

Innovatsion risklar, birinchi navbatda, tubdan yangi tovarlar, xizmatlarni ishlab chiqarishga investitsiya qilish, yangi texnologiyalarning rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan yo‘qotishlar ehtimoli, chunki ularning yangiliklari va farqlari tufayli yakuniy iste’molchini topa olmaydilar. Shu bilan birga, har bir innovatsion loyihaning o‘ziga xos xavf-xatar turlari mavjud, ular loyihaning bosqichlariga, o‘ziga xoslik darajasiga va nihoyat, qamrov doirasiga bog‘liq. Venchur moliyalashtirish doirasida innovatsion loyihani amalga oshirishning 1-bosqichi loyiha g‘oyasini shakllantirish va loyihaga sarmoya kiritish to‘g‘risida qaror qabul qilish o‘rtasidagi vaqt oralig‘i sifatida ko‘rib chiqilishi kerak. Ushbu bosqichda quyidagi risklar yuzaga kelishi mumkin:

• 
  yangilik riski – ishlab chiqarilgan mahsulot yoki xizmatning mutlaqo yangi sifati analoglarning mavjudligi sababli yo‘q bo‘lib ketish xavfi. Shuning uchun bunday mahsulotlar uchun bozorni oldindan baholash juda muhim va ixtiro qilingan
  

mahsulot (xizmat) ning asosiy parametriga almashtiriladigan mahsulotlar yo‘qligiga ishonch hosil qilish kerak.

• 
  asoslanganlik riski – bu mutlaqo yangi mahsulot, noqulayligi, yuqori narxi, unga ehtiyojning yetishmasligi va boshqalar tufayli butunlay talab qilinmaydigan bo‘lib qolishi mumkin bo‘lgan holat.
  
• 
  egalik qilish riski – bu investitsiyalarni oluvchilar o‘z g‘oyalarini investorlarga topshirish vaqtida, ixtirochining ma’lumot va qonuniy qobiliyatsizligi tufayli mulkka investorga o‘tish imkoniyati bilan bog‘liq bo‘lgan risk.
  

Innovatsion risklarni boshqarish riskning boshlang‘ich darajasini maqbul darajaga tushirishga yo‘naltirilgan aniq innovatsion korxona uchun iqtisodiy jihatdan samarali tavsiyalar va tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishni o‘z ichiga oladi.
Innovatsion loyihani venchur moliyalashtirish jarayonida ushbu risklarni boshqarish quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi²:

1. 
   innovatsion loyiha xavfini baholashning mavjud usullarini ko‘rib chiqish;
   
2. 
   innovatsion loyihaning mumkin bo‘lgan xavflarini aniqlash;
   
3. 
   loyiha xavflarini sifatli va miqdoriy baholash;
   
4. 
   xavflarni kamaytirish va tekislash;
   
5. 
   yuzaga keladigan xatarlarni boshqarish va monitoring qilish.
   

Risklarni boshqarish, risklarni baholash, innovatsion korxonaning potensiali va faoliyat ko‘rsatadigan muhitini texnik, texnologik va iqtisodiy tahlil qilish, biznes uchun amaldagi normativ-huquqiy bazani, tahlilning iqtisodiy va matematik usullari va boshqa tadqiqotlar natijalariga asoslanadi. Risklarni boshqarish innovatsion firma uchun quyidagi imkoniyatlarni yaratadi:

• 
  kompaniya uchun salbiy voqealar bilan bog‘liq yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan vaziyatlarni, risk bilan bog‘liq vaziyatlarni, natijada maqsadlariga erisha olmagan vaziyatlarni aniqlash;
  
• 
  istalmagan voqealar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin bo‘lgan zararning xususiyatlarini olish;
  

² D. M. Minnulina, Yu. N. Zatsarinnaya. Upravleniye riskami kak faktor effektivnosti innovatsionnix proyektov//Vestnik Kazanskogo texnologicheskogo universiteta. T. 17. № 10. 2014.

• 
  qarorni tayyorlashda oldindan rejalashtirish va kerak bo‘lganda riskni maqbul darajagacha kamaytirish choralarini ko‘rish;
  
• 
  qaror qabul qilishda, dastlabki baholash va risklarni boshqarish bilan bog‘liq harajatlarni hisobga olish;
  

Risklarni boshqarish deganda, noto‘g‘ri qaror qabul qilish xavfini kamaytirish va tadbirkor tomonidan qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish jarayonida noxush rivojlanishning mumkin bo‘lgan salbiy oqibatlarini kamaytirishga qaratilgan faoliyatni tayyorlash va amalga oshirish jarayoni tushuniladi.
Innovatsion korxonada risklarni boshqarish qabul qilinadigan risk tushunchasiga asoslanadi, bu bizga xavf darajasiga oqilona ta’sir ko‘rsatish va uni korxona uchun maqbul qiymatga yetkazish imkonini beradi. Albatta, ehtimol yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan risk haqida bilish juda muhim, ammo uning innovatsion korxona natijalariga ta’sirini aniqlash, voqea ro‘y berishi ehtimolini va uning kompaniyaning iqtisodiy ahvoliga qanday ta’sir qilishini aniqlash muhimroqdir.
Innovatsion faoliyatni amalga oshirishda riskni boshqarishning konseptual yondoshuvi – bu xatarli vaziyatda ushbu faoliyatning mumkin bo‘lgan oqibatlarini aniqlash; xatarlar ta’sirining oldini olish, oldini olish yoki kamaytirish choralarini ishlab chiqish; faoliyatni xavf-xatarlarga moslashtirishning bunday tizimini amalga oshirish, uning yordamida nafaqat salbiy ehtimoliy natijalar zararsizlantirilishi yoki qoplanishi, balki innovatsion faoliyatdan yuqori tadbirkorlik daromadlari olish imkoniyati maksimal darajaga ko‘tariladi.
Risklarni boshqarish korxona faoliyatidan alohida ko‘rib chiqilishi mumkin emas, chunki u ushbu faoliyatning ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi, risklarni boshqarish innovatsion maqsadlarga erishishda boshqaruv tuzilmalariga yordamdir. Risklarni boshqarish tashkilotdan qo‘shimcha harajatlarni talab qiladi, ammo ular oqilona risklarni boshqarish orqali olinadigan qo‘shimcha foyda bilan qoplanadi.
Korxonalar jarayonida risklarni boshqarish ma’lum prinsiplarga asoslanadi, ularning asosiylari 18.2-rasmda keltirilgan. Muayyan prinsiplarning ustuvorligi to‘g‘risida gapirish juda qiyin, chunki risklarni samarali boshqarish uchun rasmdagi barcha tamoyillarga rioya qilish kerak.

2.