|
Fuqarolik kodeksining 217-moddasiga muvofik, agar ulushli mulk ishtirokchilarining ulushlari qonun asosida belgilanishi mumkin bulmasa xamda uning barcha ishtirokchilarining kelishuvi bilan belgilab kuyilgan bulmasa, ulushlar teng deb xisoblanadi. Tadbirkorlikni amalga oshirish jarayonida ulushlar xakida nizo kelib chikkan takdirda bunday nizo umumiy mulk-egalari xar kaysisining da’vosi buyicha sud tomonidan xal kilinadi.
O’tmishda 1963 yildagi Kodeksning 136-moddasiga muvofik, davlat (davlat korxonalari, tashkilotlari) bilan fuqaro yoxud kooperativ va boshqa jamoat tashkiloti bilan fuqaro urtasida umumiy ulushli mulkning vujudga kelishiga yul kuyilmasdi.
Agar meros olish, rekvizitsiya yoki musodara qilish natijasida yoki boshqa asoslarga kura, davlat bilan fuqaroning, yoxud kooperativ va boshqa jamoat tashkiloti bilan fuqaroning umumiy mulki tashkil bulib kolsa, u xolda bunday umumiy mulk paydo bulgan kundan boshlab bir yil ichida qonunda ko’zda tutilgan usullarni kullash yuli bilan bekor kilinishi lozim edi. Endilikda mol- mulklarni umumlashtirish asosida birgalikda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun keng imkoniyat yaratildi.
Tadbirkorlik ajnabiy fuqarolar xamda yuridik shaxslarning mol-mulklarini turli shakllarda jalb etish asosida xam amalga oshiriladi. Mol-mulkdan foydalanish, uni tasarruf etish, uning asosida tadbirkorlik yuritish haqidagi O’zbekiston fuqarolariga tegishli koidalar ajnabiy fuqarolarga xam taalluklidir.
Ushbu huquqdan foydalanib, zarur sarmoyaga ega bulgan ajnabiy davlat fuqarolari o’zaro manfaatdorlik asosida kushma korxonalar yoki fakat o’zlariga tegishli bulgan korxonalarni imtiyozli ravishda tashkil etishlariga imkon beriladi. Bunda ularning mol-mulklari va mulkiy huquqlari, manfaatlari qonun bilan kuriklanadi va daxlsizligi tula kafolatlanadi. Xorijiy fuqarolar respublika xududida tadbirkorlik natijasida orttirgan mol-mulkni o’z xoxishlari bilan meros kilib koldirishlari, xayr-exson qilishlar
yoki o’zlariga tegishli daromadlarni O’zbekistondan erkin olib ketishlari qonun bilan kafolatlanadi. yoki o’zlariga tegishli daromadlarni O’zbekistondan erkin olib ketishlari qonun bilan kafolatlanadi.
Tadbirkorlik O’zbekiston yuridik shaxslari va ajnabiy yuridik shaxslar ishtirokida, ularning mol-mulki asosida kushma korxonalar, xo’jalik jamiyatlari va shirkatlari to’zish yuli bilan amalga oshiriladi.
CHet el investitsiyalari asosida tadbirkorlikni amalga oshirish shakllari quyidagilardan iborat bulishi mumkin:
a) O’zbekiston tadbirkorlarning ajnabiy davlat fuqarolari va yuridik shaxslari bilan birgalikda korxonalar, banklar, sugurta kompaniyalari barpo etish va boshqa tashkilotlarda ulush kushib katnashish;
b) butunlay ajnabiy davlat fuqarolari va yuridik shaxslariga karashli bulgan korxonalar, banklar, sugurta kompaniyalarini va boshqa tashkilotlarni barpo etish;
v) mol-mulk, aksiyalar va boshqa kimmatbaxo kogozlar sotib olish;
g) tadbirkorga mustaqil ravishda tegishli bulgan yoki fuqarolar va yuridik shaxslar ishtirokidagi mulkiy huquqlarni, shu jumladan, erdan va tabiiy resurslardan foydalanish, shuningdek ijara asosida foydalanish huquqlarini sotib olish yuli bilan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish mumkin.
Xususiy mulk asosida tadbirkorlik faoliyatini yuritish
Tijoratchi tashkilotlar, ya’ni foyda olishni o’z faoliyatining asosiy maksadi kilib olgan yuridik shaxslar xo’jalik shirkati va jamiyati, ishlab chikarish kooperativi, unitar korxona va qonunlarda nazarda tutilgan boshqacha shaklda to’zilishi mumkin (FK 40-moddasining ikkinchi kismi).
Utmishda O’zbekistonda bunday birlashmalar shirkatlardan iborat bulib, ular asosan savdo, shuningdek, xunarmandchilik bilan shugullanishgan. Mustaqillikdan keyingi qonunchilik rivojlanishida bir kancha qonun xujjatlarida “xo’jalik faoliyati”, “xo’jalik yurituvchi sub’ektlar”, “iqtisodiy faoliyat” tushunchalari xam kullanilgan. Masalan, O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida (53- modda), “Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning shartnomaviy uutsutsiy bazasi tugrisida”gi, “Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini davlat tomonidan nazorat silish tugrisida”gi sonunlar shular jumlasidandir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
