|
MAVZU № 1. SOSIOLOGIYaNING FAN SIFATIDA VUJUDGA KELIShI OBYeKTI VA PREDMETI
Antik dunyo olamining «oltin davri». Bu davrdagi sosiologik qarashlarni ilgari surgan mutafakkirlar qatoriga insoniyatning buyuk daholari Sokrat, Levkipp, Demokrit, Platon, Aristotel va boshqalarni kiritish mumkin.
Sokratning buyuk shogirdi Platon ijtimoiy taraqqiyot va inson mavqyei xususida bebaho fikrlar bayon etgan. Platon o’zining «Fileb» deb nomlangan asarida insonning ezgulikdan iborat faoliyati quyidagi talablarni bajarish asnosida ro’y berishi aytiladi: 1) ilohiy g’oya mohiyatini anglash; 2) ilohiy g’oya talablarini hayotga singdirish; 3) tafakkur va bilimlarga ega bo’lish; 4) ilm va san’atning biror turini egallash, to’g’ri fikr qilish masalasiga ega bo’lish; 5) toza, halol hissiyot vositalardan, masalan, musiqa tovushi, tasviriy san’atdan zavq-rohat ola bilish. Platonning uqtirishiga ko’ra, to’g’ri fikr qilish malakasiga ega bo’lish deganda biror bir hayotiy voqyea tahlili chog’ida masalaning avval yaxshilik tomonida ro’y berganligini tushuntirishga intilish, agar bunday tushunishga imkon bo’lmasa, mazkur hodisaning yuz berganligi mohiyatini anglashga intilish, demakdir.
Platon ezgulikni anglash - xudoni anglash, ezgulik tabiatiga ega bo’lish esa xudo mohiyatiga tegishli bo’lish, uning uzviy bir qismiga aylanish, deb o’rgatadi. Platon insonning ijtimoiy o’rnini belgilashda har bir kishi dastavval o’z davlatining fuqarosi bo’lishi lozim, deb ta’kidlaydi.
Platon murakkab ijtimoiy-siyosiy muhitda yashaganligi sababli ideal davlat qurilishi orzusida yashagan. Uning ezgulik asosiga qurilgan ideal davlat tuzumi quyidagi fazilatlarga ega bo’lishi lozim: 1) donishmandlik; 2) jasorat; 3) har ishda oqilona me’yorni saqlay bilish; 4) adolat.
Davlat tizimini uch xil strata - ijtimoiy tabaqa - hukmdorlar, harbiylar va ishlab chiqarishda band bo’lgan mehnatkashlar donishmand boshqaruvchi guruh rahbarligida gormonik tuzumni tashkil etadilar.
Platonning davlat haqidagi asarlarida asosiy muammo – bu jamiyat va uning a’zolarini hayotlarini farovonligini oshirish va yaxshilashdir. Eng yuksak darajadagi mukammal tuzum va uning xosili bo’lgan farovon davlat to’rta (4) asosiy sifatga ega bo’lishi kerak:
1. Donishmanlik, 2. Jasorat, Z. Sabr-qanoat mezoni, 4. Adolat.
Donishmandlik deb Platon oliy bilimlarni e’tirof etadi, ya’ni davlat xaqida maslaxatlar berish – ichki ishlarlarni yo’naltirish va tashqi munosabatlarga rahbarlik qilishlik. Donishmandlik kamchilikka xos xususiyatdir, aniqrogi faqat faylasufllarga xosdir holos. Shuning uchun jamiyatni faqat faylasuflar boshqarishlari kerak va faqat faylasuf-hokimlar davlatidagina jamiyat farovonlikka erishadi va zolimlik nimaligini bilmaldi» «Agarda shaharlarda faylasuflar hokimlik qilmas ekanlar, yoki bo’lmasa xozirgi rahbarlar xaqiqiy va qoniqarli ravishda falsafa bilan shug’ullanmas ekanlar, davlat sayi harakatlari va falsafa uyg’unlashib ketmas ekanlar davlat uchun ham, odamzot uchun ham yomonlikni keti tugamaydi. Lekin farovonchilikka erishish uchun hokimlar soxta emas, balkim haqiqiy va haqiqatni his qilishni yaxshi ko’radigan faylasuflar bo’lishlari kerak.
Platonning davlat haqidagi asarining asosiy maummosi – bu jamiyat, uning a’zolarining faorovon va to’kin-sochinlik hayoti masalalaridir. Uning fikricha mukammal, to’la-to’kis shakllangan davlat quyidagi to’rtta (4) asosiy sifatga ega bo’ladi: 1) Donishmandlik, 2) Jasorat, 3) Sabr-kanoat, 4) Adolat.
Donishmandlik deb Platon davlat haqidagi yaxlit xayrli maslaxatlar berishni, bu davlat ichki ishlari bo’yicha yo’nalishlar berish va tashqi ishlarda rahbarlik qilish haqidagi oliy bilimlarni tan oladi. Donishmandik bu jamiyatning ma’lum bir toifasiga hos bo’lgan hislatdir, ya’ni bu hislatga faqatgina hokimlar sazovordirlar. Shuning uchun Platon jamiyatni faqat faylasuf-hokimlar boshqarishlari kerak degan fikrni olg’a suradi, chunki uningcha faqat faylasuf-hokimlar hukmronligi tufayli davlat farovonchilikka va hozirda mavjud bo’lgan zulm barham topadi. O’zining bu fikrlarini Platon quyidagicha izohlaydi: «Qachonki shaharlarda
Do'stlaringiz bilan baham: |
