Tashish jarayoni va uning elementlari
Barcha transport turlarida yuk va passajirlar tashish jarayoni uch elementdan iborat buladi.
1. Transport vositalarga yuk ortish, passajirlarni chikarish;
2. Yuk va passajirlarni bir joydan ikkinchi joyga tashish;
3. Transport vositalardan yuk tushirish, passajirlarni tushishi yuk va passajirlarni bir joydan
ikkinchi joyga tashishda ularni ortish (chikarish) va tushirish operatsiyalari tashish jarayonining
ajralmas kismi xisoblanadi.
Tashish jarayoni elementiga yuklarni ekspeditsiya kilish operatsiyasi (ya’ni yukni kabul kilib
olish, urash – boglash va markirovka kilish, kiska vakt saklash, yulda kuzatib borish va topshirish
yoki bir transport turidan ikkinchisiga utkazish, zaruriyatga karab ayrim tulovlarni bajarish,
xujjatlarni rasmiylashtirish) xam kiradi.
Bir tonna yuk ishlab chikarishdan istemolchiga yetib borguncha urtacha xisobda olti martacha
yakin ortish tushirish operatsiyalari buladi. Agar ortish va tushirish operatsiyalari mexanizatsiya
yordamisiz, ya’ni kul kuchi bilan bajariladigan bulsa, xarajatlar juda kupayib ketishi mumkin. Ortish
– tushurishdagi xarajatlarni kiskartirish uchun turli mexanizmlar: kran, transportyor, yuklagichlar,
uyib ortish mumkin bulgan yuklarni tushirishda samosval avtomobillardan va boshka shunga uxshash
vositalardan foydalanish maksadga muvofikdir. Bunday ishlarni amalga oshirishda yuklarni konteyiner
va tagliklarda paketlab tashish, bir, transportdan ikkinchisiga utkazmay, bir yula manzilga yetkazish
ancha kulay va arzon buladi.
Tashishning ikkinchi elementi. Ya’ni va passajirlarni bir joydan ikkinchi joyga aynan tashish
transportning bir yoki bir necha turi yordamida bajarish mumkin.
Agar tashish jarani birgina transport vositalari bilan tugallansa, bunday tashishni maxaliy
tashish tizimi deyiladi.
Agar tashish jarayoni bir turdagi transportlarning bir necha korxonalar vositalari yordamida
bajarilsa, bunday tashishlarni tuppa - tugri tashish tizimi deyiladi.
Agar tashish jarayoni yagona transport tizimining bir necha (ikki yoki uch) turida bajarilsa,
bunday tashishlarni aralash tizimi deb ataladi. Aralash tashish tizimi yuklarni bir trasnportdan
ikkinchisiga utkazishda tannarxining oshishiga sabab buladi.
Aralash tashish tizimi kullanilganda yuklarni ishlab chikarishdan iste’molchilarga yetkazishda
bir transport turidan ikkinchisiga utkazish bilan boglik kayta ortish - tushirish tufayli transport
vositalari kup turib kolmasligi keraklini xisobga olib, ularni katta taralarda, masalan, konteynerlarda
yoki tagliklarda paketlab tashish maksadga muvofikdir. Aks xolda yuklarni kayta ortish - tushirish
ishlari ortishi natijasida xarajatlar kupayib ketishi mumkin.
Yuklarni tuppa - tugri tashish tizimi kayta ortish - tushirishlarni kam ishlatish bilan birga
tashish tezligini oshirish, sarf - xarajatlarni tejash imkoniyatini xam beradi. Lekin ayrim xollarda uzok
manzillarga yuk junatishda aralash yoki tuppa - tugri tashish tizimlarni kullanishini texnik - iktisodiy
xisoblar bilan sinchiklab tekshirib turishi zarur. Chunki tuppa - tugri tashish tizimida kullaniladigan
transport vositalari (kup xollarda avtomobil transport) dan foydalanish umumiy xarajatlarni oshirib
yuborishi mumkin. Bunga asosiy sabab avtomobil transportda tashish tannarxning kattaligidir. Aralash
tashish tizimini kullanishda tashkiliy va operativ boshkarishni ancha murakkab.
Do'stlaringiz bilan baham: |