Ma'ruza matni doc

Нафас олиш системаси. Нафас олиш системаси трахеялардан иборат. 
Трахеялар бутун тана буйлаб тармоқланиб кетган найлардан иборат. Қорин ва 
кукрак бўлимларининг остки қисмда жойлашган нафас тешикларидан йирик 
трахея найлари бошланади. Улар ҳашорат танасида кетма-кет кўп марта 
шохланиб …….. 
Найчалар айрим органлар ва ҳатто ҳужайрага етиб боради. Улар орқали 
кислород туқималарга етказилади. 
Қон айланиш системаси. Ҳашоратларнинг қон айланиш системаси бошқа 
бўғимоёқлиларники сингари рчиқ бўлади. Лекин қон айланиш системаси анча 
соддалашган. Қорин бўлимида ичагининг устида узун найсимон юраги 
жойлашган. Унинг кейинги томони ёпиқ, олдинги томони ягона қонтомир бош 
аорта билан туташган. Юракнинг ички бўшлиғи махсус клапанли тусиқлар билан 
алоҳида камераларга бўлинган. Камералар сони қорин бўлимлари сонига тенг 
бўлади. Ҳар бир юрак камерасининг икки томонидан бир жуфтдан клапанли 
тешиклар бор. Юрак даври мускулларини қисқариши натижасида қон ҳароратга 
келади. Қоннинг ранги кўпинча сариқ, баъзиларида қизил рангда бўлади. 
Айириш системаси. Ўрта ичак билан орқа ичак чегарасида жуда кўп 
ингичка ва узун мальпиги найчалари жойлашган. Бу найчаларни ички юзаси 
киприклар билан қопланган. Найчалар тана бўшлиғида эркин жойлашади. 
Уларнинг бир учи орқа ичакнинг олдинги қисмига очилади. Тана суюқлигидаги 
диссимиляция маҳсулотлари найчаларга сўрилади ва улар деворидаги 
киприкчаларнинг ҳаракати туфайли ичак бўшлиғига ўтказиб юорилади. Сийдик 
таркибидаги сув яна тана бўшлиғига сўрилиб, сийдик кристалл шаклида 
ташқарига чиқарилади. Ҳашоратларда ички органлари қоплаб турадиган ёғ 
таначалари бор. Бу таначалар тана суюқлигидаги турли зарарли моддаларни 
ўзига сингдириш хусусиятига эга. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Кўпайиши. Ҳашоратларнинг ҳаммаси жинсий усулда кўпаяди. Айрим 
жинсли ҳайвонлар бўлиб, кўпчилигида жинсий деморфизм (di – икки, morf-шакл 
ёки кўриниш) яхши ифодаланган эркаклари билан ўрғочилари бир-биридан 
ранги катталиги, баъзи органларининг бўлмаслиги билан фарқ қилади (эркак 
ҳашоратлар қанотлари кучли ривожланганлиги рангдорлиги, тана юзасида 
турли ўсимталар бўлиши, айрим ҳолларда сайроқлиги билан ўрғочисидан 
ажралиб туради). 
Ҳашоратларда 
жинсий 
деморфизмдан 
ташқари 
кўп 
шакллилик 
(полиморфизм) ҳодисаси ҳам учраб туради. Масалан Асспариларда эркаги 
(трутень), она арии, ишги арилар бўлади.