Maktabgacha ta’limda nutq madaniyati” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Aristotel (384-322). Markaziy Osiyoda Arastu nomi bilan mashhur bo’lgan Aristotel 17 yoshida o’z zamonasining mashhur olimlaridan bo’lgan Platonga shogird tushadi. Keyinchalik u Afinada falsafa maktabini ochib, katta kutubxona tashkil qiladi.

Bu davrda Gretsiyada chiroyli so’zlashga qiziqish kuchayib ketgan edi. Buning natijasida qator notiqlik maktablari ochiladi. Bu maktabalarda so’z san’ati ustalari yetishtirib chiqarilar edi. Keyinchalik chiroyli so’zlash haqida qo’llanmalar maydonga keldi. Shunday asarlardan biri Aristotelning «Ritorika» nomli kitobidir.

“Ritorika” uch kitobdan tashkil topgan bo’lib, uning birinchi va ikkinchi kitoblari, asosan, chiroyli so’zlash, ishontirish metodlari haqidagi fikr va mulohazalardan iborat bo’lsa, uchinchi kitobida nutq mantiqiga katta ahamiyat beriladi. Olimning fikricha, notiq tilidagi turli «qorishmalar», ya’ni so’zlarning noto’g’ri va noo’rin talaffuz qilinishi, jumlaning mantiqan har xil tuzilishi so’zlovchining katta xatosidir. Aristotel har bir jumlaning asosiy fikrni ifoda etishga qaratilishi, ravon va tinglovchi tushunadigan darajada sodda bo’lishini talab qiladi. U notiqning hissiyot bilan so’zlashi mulohaza yuritayotgan fikrning tinglovchi qalbiga tez yetishida muhim omil bo’lishini alohida uqtiradi. Bundan tashqari, Aristotel notiqning auditoriyani o’ziga jalb etishi uchun hazil-mutoyiba so’zlar bilan lirik chekinish qilib tinglovchilarni hayajonlantira bilishi zarurligini, shuningdek, ko’rgazmali qurollardan foydalansa, har xil epitet, chog’ishtirish va metaforalarni qo’llasa, nutqining ta’sirchanligi yanada oshishini, ammo keltirilgan misollar ko’payib ketib, tinglovchini zeriktirib qo’ymasligi kerakligini ham ta’kidlaydi.