M. A1imardonov Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti “Moliya va soliqlar kafedrasi professori, I f. d B. Hamdamov

imkoniyat mavjud”


A.P.J Abdul Kafam



Oksford lug’atida keltlrillshicha, budjet — ma’lum davr uchun daromad va xarajatni hisoblash degan ma’noni anglatadi. Moliya Vaziri tomOnldan yillik daromad va xarajatlarni muntazam baholash ya'nl Oldinga qo’yilgan maqsadga muvofıq kerakli pul mablag’ini anglatadi. Merrayam-Vebster lug’atiga ko’ra, Budjet qanday qilib sarfianishi rejalashtirllganliglga bog’liq holda sarfianishga qodir bo’lgan pul mablag’i miqdorldfr ya'ni, pul miqdorfnf qancha sar aoishf mumkinllgini va kelajakda qancha sarflanishfdir. Bu hukumat tomonidan belgllangan davr ichlda qancha sarfianishi rejalashtlrilganligi va xarajatlar uchun qancha to’lanishi haqidagi rasmiy ma’lumot. Rene Stourmning fikriga ko’ra.
“budjet — dffv/afnfog yillik tushumi va xarajatlarini prognoz qfladi va tasdlqlaydi” .
Davlatning budjet tuzilishi turli darajadagi budjetlarning turlarini, har bir budjet bo‘g‘inining tayinlanishini, turli pog‘onadagi budjetlar o‘rtasida daromad va xarajatlarning taqsimlanishini, ularning amal qilish tamoyillarini, markaziy hukumat va mahalliy hokimiyat organlarining budjet tizimini boshqarishdagi vakolatlarini belgilab beruvchi yuridik me'yor1arga asoslanadi. Budjet tizimi mamlakatda amal qiluvchi barcha darajadaga budjetlar yig‘indisini bildiradi. Demak, Budjet tuzilishi mamlakatning davlat budjeti va budjet tizimini, uning bo‘g‘inlari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni tashkil qilish shakllarini, budjet tasnifini, budjet tizimiga kiradigan barcha darajadagi budjetlar faoliyatining huquqiy asoslarini, budjetlar tarkibi va tuzilmasini, budjet mablag‘larini shakllantirish va sarflashdagi tartib-qoidalar va boshqalarni belgilab beradi (l- rasm).

°Makarand A.Paithankar. Public Budgeting theory and practice, CreateSpace UsA, 2 01 6 . p . 20

Budjet tuzilishi

Davlat byudjeti


Budjet tizımı
Budjetlararo munosabatlar shakllari


Budjet tasnifi


Budjet munosabatlari ning huquqiy asoslari
Davlat ixtiyoridagi markazlashgan pul fondlarini tuzish va ishlatish bilan bog‘liq bo‘lgan pul munosabatlari

Davlat boshqaruvining barcha pog‘onalariga mos keluvchi turli darajadagi byudjetlar yig‘indisi

Budjet jarayonida turli darajadagi byudjetlar o‘rtasida sodir bo‘1adigan iqtisodiy-huquqiy munosabatlar majmui

Budjet daromadlari, xarajatlari va taqchillikni moliyalashtirish manbalarining turli belgilariga ko‘ra guruhlanishi

Davlat boshqaruvining har bir pog onasida budjet jarayonida sodir bo‘1adigan budjet munosabatlarini tartibga soluvchi qonuniy- huquqiy va me'yoriy hujjatlar

2-rasm. Budjet tuzilishining tarkibi

Budjet tuzilishining qanday tuzilganligi mamlakatning ma'muriy-hududiy tuzilishiga va hukumat organlarining vakolatlari taqsimotiga bog‘liq bo‘ladi. Markaziy hukumat bilan mamlakatning ma'muriy-hududiy tuzilmalari (shtatlar, provinsiyalar, oblastlar, o‘lkalar kabi) o‘rtasida hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishiga ko‘ra barcha davlatlar unitar va federativ (federativ davlatlarda davlat tuzilishining ikki shakli — federativ va konfederativ davlat tuzilishi mavjud) davlatlarga bo‘linadi. Unitar va federativ (konfederativ) davlat tuzilishining o‘ziga xos xususiyatlari quyidagi chizmada aks ettirilgan.