Lim vazirligi guliston davlat universiteti

Identiv o‘quv maqsadlari:

1. 
   Zaharli moddalar ta’sirini kamaytirish chora-tadbirlarini biladi.
   
2. 
   «Ish zonasi havosi» muhitida zaharli moddalarning yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan chegara konsentratsiyalarini biladi.
   
3. 
   Havo tarkibidagi zaharli moddalar miqdorini o‘lchaydigan asboblarni biladi.
   

Zararli moddaning havodagi miqdori laborotoriya usuli bilan aniqlanadi. Havo tarkibini tekshirishda fotokalorimetriya, gazoxromatografiya, spektroskopiya, elektrokimyo usullaridan ham keng foydalaniladi.

Tezkor sinama olish uchun uchta variantdan biri qo‘llanilishi mumkin:
Suyuqlikni idishdan to‘kish usuli, to‘kilgan suyuqlik o‘rniga sinama havo to‘ladi va idish tiqin bilan berkitilib tekshirishga jo‘natiladi.
Havo almashtirish usuli, bu usulda sinama olinishi kerak bo‘lgan idish orqali ko‘p marta sex havosi o‘tkaziladi va tiqin bilan berkitib tekshirish uchun jo‘natiladi.
Oldindan vakuum hosil qilingan idish to‘ldiriladi. Idish ochilish natijasida idish sexdagi havo bilan to‘ladi va tiqin bilan berkitilib tekshirilishga jo‘natiladi.
Havo tarkibidagi zaharli moddalar miqdorini kimyoviy gaz o‘lchagichlar GX –1,2,3,4 va universal gaz aniqlovchi asboblar UG –1,2,3,4,5,6, (3-rasm) yordamida aniqlash mumkin. Bunda har bir zaharli modda uchun oldindan tayyorlangan, shisha naychaga to‘ldirilgan adsorbent modda zaharli gazni yutishi natijasida o‘z rangini o‘zgartiradi.
Korxona binolarida havo tarkibidagi moddalarni aniqlash uchun FKG-3M, SIRENA, Atmosfera-11 M, Atmosfera-11M1, Gamma-M, GIP 10 MB-3A, IFAN-3, GIAM-1M, GMK-3, Palladiy-M, Platon-№, EXA-221, Mindal, Nitron kabi turli xildagi gaz o‘lchagichlardan foydalanish mumkin. SHuningdek, korxona binolarida havo tarkibidagi moddalar miqdorini to‘xtovsiz hisobga olib turishda va xavfli vaziyat vujudga kelganda ogohlantirish yoki belgi berish maqsadida avtomatik ishlaydigan gaz o‘lchagichlar o‘rnatilishi mumkin. Ogohlantirish yoki belgi berish yo‘l qo‘ysa bo‘ladigan konsentratsiyadan (mgG‘m³) oshganda sodir bo‘ladi.
Sanoat korxonasi havo muhitidagi chang miqdori asosan og‘irlik tortish usuli bilan aniqlanadi. Bu usul changlangan havodagi chang zarrachalarini ushlab qoladigan filtr orqali so‘rilishiga asoslangan. Havo sinamasi olingunga qadar va olingandan keyin filtr og‘irligini, shuningdek so‘rilgan havo miqdorini bilish bilan hajm birligidagi havoda bo‘lgan chang miqdorini aniqlash mumkin (4,5 rasm). Havo tarkibidagi chang miqdori quyidagi tenglama orqali topiladi:

bu erda: q¹ - toza filtrning og‘irligi, mg ;
q² – changlangan filtrning og‘irligi, mg ;
V_o - normal sharoitga keltirilgan havo xajmi, l ;
τ -sinama vaqti, minut.
Normal sharoitga keltirilgan havoning hajmi quyidagi formula orqali izohlanadi;

bu erda: V_t - filtrdan o‘tayotgan havoning hajmi, l;
t - sinama olish vaqtidagi havoning harorati, ⁰S;
273 – mutloq harorat, K⁰.