Lekciya 16. Tiykarǵı yad, statikalıq hám dinamikalıq yaddıń dúzilisi

2. Dinamikalıq RAMning ayriqsha qásiyetlerinen paydalanıw 
DRAM-ga kirisiw eki basqıshdan ibarat : qatarǵa kirisiw hám ústinge kirisiw. 
Bunday halda, qatardıń bıytları ústinge kirisiwden aldın mikrosxemaning ishinde 
buferlenedi. Ipning úlkenligi ádetde yad óliminiń kvadrat túbiri bolıp tabıladı: 1 
Mbit ushın 1024 bıyt, 4 Mbit ushın 2048 bıyt hám basqalar. Islewdi asırıw ushın 
barlıq zamanagóy yad chiplari qosımsha qatarǵa kirisiw waqıtısız izbe-iz buferli 
kiriwge múmkinshilik jaratıwshı sinxronizatsiya signalların usınıs etedi. Bunıń ush 
usılı ámeldegi: 
• blokirovka qılıw rejimi (nibblemode) - DRAM hár bir RAS signal ushın izbe-iz 
tórtew keteksheni usınıwı múmkin. 
• bet rejimi (pagemode) - bufer statikalıq RAM retinde isleydi; ústin adresin 
ózgertirgende, qatarǵa jańa kirisiw kelguniga shekem yamasa regeneratsiya waqıtı 
kelguniga shekem bufer degi qálegen bıytlarǵa kirisiw múmkin. 
• statikalıq kolonna rejimi - Bet rejimine júdá uqsas, tek ústin adresin ózgertiw 
ushın hár sapar ústin adresi strobini almastırıw zárúr emes. 
1 Mbit DRAM mikrosxemalaridan baslap, kópshilik DRAMlar bul 
rejimlerdiń qálegenine múmkinshilik beredi hám rejim tiyisli jalǵanıwlardı tańlap 
chipni paketke ornatıw basqıshında saylanadı. Bul operatsiyalar DRAM ushın yad 
ciklı waqtıniń tariypini ózgertirdi. Forma. 7. 4 dástúriy cikl waqtın hám 
optimallastırılgan rejim degi qońırawlar arasındaǵı maksimal tezlikti kórsetedi. 
Bul optimallashtirishning abzallıǵı sonda, ol ishki DRAM sxemalarına 
tiykarlanǵan hám sistema bahasın azmaz asırıp, yad ótkezgishligin derlik tórt 
teńdey asırıwǵa múmkinshilik beredi. Mısalı, nibblemode yad qatlamına uqsas 
rejimlerdi qollap-quwatlaw ushın islep shıǵılǵan. Kristall bir waqtıniń ózinde 
tórtew bitning bahaların oqıydı hám olardı tórtew optimallastırılgan cikl ushın 
beredi. Eger avtobusni uzatıw waqıtı optimallastırılgan cikl waqtından aspasa, tórt 

---

qabatlı siyasiy gruppalastırıw menen yadtı shólkemlestiriwdiń birden-bir 
quramalılıǵı bul azmaz quramalı saattı basqarıw dáwiri. Betler rejimi hám 
statikalıq ústinler rejiminen de paydalanıw múmkin, bul bolsa jáne de quramalı 
basqarıw elementleri menen qatlamlanishning jáne de joqarı dárejesin 
támiyinleydi. DRAM dizaynidagi tendentsiyalardan biri bul úsh jaǵdaylı 
buferlerdiń bar ekenligi. Bul sonı kórsetedi, kóp sanlı yad chiplari menen dástúriy 
qatlamlawdı ámelge asırıw ushın sistema hár bir yad banki ushın bufer chiplarini 
usınıwı kerek. 
DRAMning jańa áwladları DRAM hám protsessor ortasındaǵı interfeysti 
jáne de optimallastırıw ushın mólsherlengen. Mısalı, RAMBUS kompaniyasınıń 
ónimleri. Bul kompaniya standart DRAM úskenesin aladı hám bir chipning islewin 
bólek komponenttiń islewine emes, bálki yad sistemasınıń islewine uqsas etetuǵın 
jańa interfeysti usınıs etedi. RAMBUS RAS / CAS signalların tastap, olardı 
avtobusga almastırdı, bul bolsa mánzildi jiberiw hám maǵlıwmatlardıń keliwi 
ortasındaǵı basqa kiriwlerdi ámelge asırıwǵa múmkinshilik beredi. Bul túrdegi 
avtobuslar paketli kommutatsiya etilgen avtobuslar yamasa bólinetuǵın 
tranzaktsion avtobuslar dep ataladı, olar basqa baplarda talqılaw etiledi. Bul 
avtobus kristaldıń bólek yad banki retinde islewine múmkinshilik beredi. Kristall 
hár bir soraw boyınsha ózgeriwshen kólem degi maǵlıwmatlardı qaytarıwı múmkin 
hám hátte jańalanishni ózi de ámelge asıradı. RAMBUS báyit interfeysi hám saat 
signalın usınıs etedi, sol sebepli mikrosxemalar protsessorning saat tezligi menen 
sinxronlashi múmkin. Mánzil trubası toldırilgandan keyin, bir chip hár 2 sekundta 
báyit shıǵarıwı múmkin. 
Kóplegen tiykarǵı yad sistemaları protsessorlar hám yad chiplari ortasındaǵı 
islew ayırmashılıqların kemeytiw ushın DRAM bet rejimine uqsas usıllardan 
paydalanadı. 
Saqlaw úskenesi (yad ) informaciya hám programma buyrıqların 
kompyuterde saqlaw ushın mólsherlengen. Yadta saqlanatuǵın maǵlıwmatlar 0 
hám 1 kodlanǵan nomerler, belgiler, sózler, buyrıqlar, mánziller hám basqalar. 
Nomerdi yadqa jazıw, bul nomerdi belgilengen mánzil boyınsha ketekshege 
jaylastırıw hám programma buyrıǵı menen úlgi olguncha ol erda saqlaw bolıp 
esaplanadı. 
Bul 
ketekshe 
degi 
aldınǵı 
maǵlıwmatlar 
jazılǵan. 
Programmalastırıwda, mısalı, Paskalda yamasa Cda katek adresi ózgeriwshi atı 
menen baylanısadı, ol programmist tárepinen saylanǵan háripler hám nomerler 
kombinatsiyası menen ańlatpalanadı. 
Yaddan nomerdi oqıw, belgilengen mánzil bolǵan keteksheden nomer alıw 
bolıp esaplanadı. Bunday halda, nomerdiń nusqası yaddan kerekli apparatqa 
uzatıladı hám nomerdiń ózi kletkada qaladı.
Informaciyanı jóneltiriw degeni, maǵlıwmat bir keteksheden o'qilib, 
basqasına jazılıwın ańlatadı. 
Kletka adresi basqarıw blokında (CU) payda boladı, keyininen maǵlıwmat 
kanalın ashatuǵın mánzildi tańlaw apparatına kiredi